ahmetbeyler
Yeni Üye
Bir çeşit niyet disiplini olarak tanımlayabileceğimiz mantık nedir sorusuna hepimizin az epey doğrularla dolu bir cevabı vardır. Mantığın temelinde ise akıl yürütme vardır. İster kapalı kapılar arkasında saklanan bir gizem olsun, ister gözümüzün önünde yaşanan bir gerçek olsun; onun ne olduğunu kavramak için akıl yürütürüz ve ister istemez birtakım akıl yürütme formlarını kullanarak bunu yaparız.
Tümdengelim, tümevarım, analoji ve dışaçekim üzere akıl yürütme kavramları, akıl yürütme hallerine verilen isimlerdir. Sırf bu kavramları okuduğumuz vakit bir epeyce kişi bunların ne olduğunu tam olarak zihninde canlandıramamış olabilir. Lakin emin olun bunların her biri aslına bakarsan hepimizin günlük hayatta şuurlu ya da bilinçsiz olarak kullandığı tekniklerdir. Gelin tümdengelim, tümevarım, analoji ve dışaçekim üzere akıl yürütme kavramları nelerdir tüm bilgileriyla inceleyelim.
İçindekiler
ilk vakit içinderda, akıl yürütme aslında nedir?
Mantık, bir tıp fikir disiplinidir. Bu disiplinin temelini oluşturan en değerli kavramlardan bir tanesi de akıl yürütmedir. En temel tarifiyle akıl yürütme; muhakkak bir durum hakkında bilinen bilgiler üzerine kurallar çerçevesinde düşünerek bilinmeyene yani yeni bilgilere ulaşmaktır. Akıl yürütme; muhakeme ve uslamlama üzere isimlerle de anılır.
Akıl yürütme kavramları: Akıl yürütme formları nelerdir?
Tümdengelim nedir?
Dedüksiyon olarak da isimlendirilen tümdengelim, klasik mantığın en epey başvurduğu akıl yürütme hallerinden bir adedidir. Var olan bilgiler ya da olaylar üzerinden bilinmeyene yani yeni bilgilere ulaşma yoludur. Genel bilgiler üzerine düşünülerek özel hakkında yeni fikirler ve fikirler üretilir.
Tümdengelim örnekleri:
İndüksiyon olarak da isimlendirilen tümevarım, var olan bilgiler ya da olaylar üzerinden bilinmeyene yani yeni bilgilere ulaşmak için kullanılan akıl yürütme biçimlerinden bir adedidir. Tümdengelim metodundan farklı olarak tümevarım formülünde özel bilgiler üzerinden genel bilgilere ulaşılır. Bu niçinle sonuçlar kesin değildir. Gözlemlenen bilgiler üzerine tümevarım metodu ile düşünerek hakikat sonuçlara ulaşmak mümkündür lakin gözlenmemiş bilgiler olduğu için çelişme yaşanması mümkündür
Tümevarım örnekleri:
Dışaçekim nedir?
Geriçıkarım olarak da isimlendirilen dışaçekim, güç vakit içinderda kullanılacak akıl yürütme formlarından bir adedidir. Başka akıl yürütme biçimleri üzere var olan bilgiler ya da olaylar üzerinden bilinmeyene yani yeni bilgilere ulaşmak için kullanılır lakin başkalarından farklı olarak dışaçekim formülünün uygulandığı durumlarda çoğu vakit eldeki bilgiler eksik ya da yetersizdir. Bu niçinle dışaçekim sistemi için en uygun açıklamaya ulaşma sistemi demek de mümkün.
Dışaçekim örnekleri:
Dışaçekim örneklerini öteki akıl yürütme hallerinde olduğu üzere kesin cümlelerle vermek mümkün değil, bu niçinle olaylar üzerinden açıklamak en doğrusu olacaktır. Tıp dünyasının günümüzdeki kadar gelişmediği devirde doktorlar, hastanın paylaştığı ve muayene sırasında elde ettikleri bilgiler üzerine düşünüyor ve bu ayrıntıların karşılığı olan en hakikat hastalığı bulmaya çalışıyorlardı.
Dışaçekim sisteminin en net görüldüğü örnek ise yargıçlardır. Bir mahkemede her iki taraf da son derece sağlam olduğunu iddia ettiği şahitler ve deliller sunarak kendisinin hatasız olduğunu söyler. Hakim, olay üzerine bulabildiği kadar epeyce bilgi bularak dışaçekim usulü ile düşünür ve en hakikat sonuca ulaşmaya çalışır.
Filozof Charles Sanders Peirce’a göre dışaçekim yolu, bilimin temelini oluşturur. Bilim insanları, ellerinde birçok vakit yetersiz olan bilgiler üzerinden bir çıkarım yaparak bir adım ileri sarfiyatlar. Zira ilerlemek için birtakım şeyleri hakikat kabul etmek gerekir. Bu usul kullanılarak gelişmeler yaşanır. Hatta bir yanlışın gerçek kabul edilmesinin kararı olarak değişik bir gerçeğe ulaşılabilir. Yani bilimin temelinde dışaçekim akıl yürütme usulünün olduğunu söylemek sahiden de mümkün.
Analoji nedir?
Analoji; tümdengelim, tümevarım ve dışaçekim üzere tüm akıl yürütme biçimlerinin vakit zaman bir ortada kullanılabildiği akıl yürütme biçimlerinden bir adedidir. Başka akıl yürütme biçimleri üzere var olan bilgiler ya da olaylar üzerinden bilinmeyene yani yeni bilgilere ulaşmak için kullanılır lakin başkalarından farklı olarak odak noktası iki şey içindeki benzerliktir. Genele değil, ikili içindeki benzerliklere odaklanır.
Analoji örnekleri:
Analoji akıl yürütme prosedürü birden fazla vakit uzay üzere bilinmezlerle dolu bir alanda çalışan bilim insanları tarafınca uygulanır. Örneğin, Dünya’da atmosfer vardır ve canlı hayat vardır. Mars’ta atmosfer var. Öyleyse Mars’ta da canlı hayat vardır. Bu çeşit bir akıl yürütme ile bazı ön kabuller uygulanır ve incelemeler bu türlü yapılır. Gaye kesin bir sonuca ulaşmak değil, sırf ihtimalleri göz önüne almaktır.
Günlük hayatta da analoji örnekleri görüyoruz. Örneğin Aslan Ahmet ya da melek üzere bayan dediğimiz vakit aslan ile Ahmet ve melek ile o bayan içindeki özelliklerin ne kadar misal olduğundan bahsediyoruz. Örneğin ormanda dolaşırken bir meyve gördünüz ve onun daha evvel gördüğünüz bir meyveye benzediğini düşündünüz. Daha evvel gördüğünüz meyvenin zararsız olduğunu bildiğiniz için yeni gördüğünüz meyvenin de zararsız olduğu ön kabulu ile onu yersiniz. Bu tıp örnekleri çoğaltmak mümkün.
Elimizdeki sonlu bilgiler üzerinden bilinmezi çözmemize yardımcı olan tümdengelim, tümevarım, dışaçekim ve analoji üzere akıl yürütme kavramları nelerdir sorusunu yanıtlayarak bu formları daha yeterli anlayabileceğiniz örnekleri paylaştık. Bahis hakkındaki niyetlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.
Tümdengelim, tümevarım, analoji ve dışaçekim üzere akıl yürütme kavramları, akıl yürütme hallerine verilen isimlerdir. Sırf bu kavramları okuduğumuz vakit bir epeyce kişi bunların ne olduğunu tam olarak zihninde canlandıramamış olabilir. Lakin emin olun bunların her biri aslına bakarsan hepimizin günlük hayatta şuurlu ya da bilinçsiz olarak kullandığı tekniklerdir. Gelin tümdengelim, tümevarım, analoji ve dışaçekim üzere akıl yürütme kavramları nelerdir tüm bilgileriyla inceleyelim.
İçindekiler
- Akıl yürütme nedir?
- Akıl yürütme kavramları: Akıl yürütme formları nelerdir?
- Tümdengelim nedir?
- Tümdengelim örnekleri
- Tümevarım nedir?
- Tümevarım örnekleri
- Dışaçekim nedir?
- Dışaçekim örnekleri
- Analoji nedir?
- Analoji örnekleri
ilk vakit içinderda, akıl yürütme aslında nedir?
Mantık, bir tıp fikir disiplinidir. Bu disiplinin temelini oluşturan en değerli kavramlardan bir tanesi de akıl yürütmedir. En temel tarifiyle akıl yürütme; muhakkak bir durum hakkında bilinen bilgiler üzerine kurallar çerçevesinde düşünerek bilinmeyene yani yeni bilgilere ulaşmaktır. Akıl yürütme; muhakeme ve uslamlama üzere isimlerle de anılır.
Akıl yürütme kavramları: Akıl yürütme formları nelerdir?
Tümdengelim nedir?
Dedüksiyon olarak da isimlendirilen tümdengelim, klasik mantığın en epey başvurduğu akıl yürütme hallerinden bir adedidir. Var olan bilgiler ya da olaylar üzerinden bilinmeyene yani yeni bilgilere ulaşma yoludur. Genel bilgiler üzerine düşünülerek özel hakkında yeni fikirler ve fikirler üretilir.
Tümdengelim örnekleri:
- Tüm otomobiller dört tekerlidir, Bugatti Chiron bir otomobildir; bu biçimde Bugatti Chiron dört tekerlidir.
- Tüm balıklar denizde yaşar, hamsi bir balıktır; bu biçimde hamsi denizde yaşar.
- Tüm sportmenler idman yapar, Ahmet bir sportmendir; bu biçimde Ahmet idman yapar.
- Tüm beşerler ölümlüdür, Sokrates bir insandır; bu biçimde Sokrates ölümlüdür.
İndüksiyon olarak da isimlendirilen tümevarım, var olan bilgiler ya da olaylar üzerinden bilinmeyene yani yeni bilgilere ulaşmak için kullanılan akıl yürütme biçimlerinden bir adedidir. Tümdengelim metodundan farklı olarak tümevarım formülünde özel bilgiler üzerinden genel bilgilere ulaşılır. Bu niçinle sonuçlar kesin değildir. Gözlemlenen bilgiler üzerine tümevarım metodu ile düşünerek hakikat sonuçlara ulaşmak mümkündür lakin gözlenmemiş bilgiler olduğu için çelişme yaşanması mümkündür
Tümevarım örnekleri:
- Serçe, güvercin ve karga uçar. Serçe, güvercin ve karga kuştur. Öyleyse kuşlar uçar.
- Bebekler yürüyemez. Ahmet bir bebektir. Öyleyse Ahmet yürüyemez.
- Boncuk siyah bir kedidir. Boncuk balık yer. Öyleyse tüm siyah kediler balık yer.
- Günler 24 saat sürer. Salı bir gündür. Öyleyse salı günü de 24 saattir.
Dışaçekim nedir?
Geriçıkarım olarak da isimlendirilen dışaçekim, güç vakit içinderda kullanılacak akıl yürütme formlarından bir adedidir. Başka akıl yürütme biçimleri üzere var olan bilgiler ya da olaylar üzerinden bilinmeyene yani yeni bilgilere ulaşmak için kullanılır lakin başkalarından farklı olarak dışaçekim formülünün uygulandığı durumlarda çoğu vakit eldeki bilgiler eksik ya da yetersizdir. Bu niçinle dışaçekim sistemi için en uygun açıklamaya ulaşma sistemi demek de mümkün.
Dışaçekim örnekleri:
Dışaçekim örneklerini öteki akıl yürütme hallerinde olduğu üzere kesin cümlelerle vermek mümkün değil, bu niçinle olaylar üzerinden açıklamak en doğrusu olacaktır. Tıp dünyasının günümüzdeki kadar gelişmediği devirde doktorlar, hastanın paylaştığı ve muayene sırasında elde ettikleri bilgiler üzerine düşünüyor ve bu ayrıntıların karşılığı olan en hakikat hastalığı bulmaya çalışıyorlardı.
Dışaçekim sisteminin en net görüldüğü örnek ise yargıçlardır. Bir mahkemede her iki taraf da son derece sağlam olduğunu iddia ettiği şahitler ve deliller sunarak kendisinin hatasız olduğunu söyler. Hakim, olay üzerine bulabildiği kadar epeyce bilgi bularak dışaçekim usulü ile düşünür ve en hakikat sonuca ulaşmaya çalışır.
Filozof Charles Sanders Peirce’a göre dışaçekim yolu, bilimin temelini oluşturur. Bilim insanları, ellerinde birçok vakit yetersiz olan bilgiler üzerinden bir çıkarım yaparak bir adım ileri sarfiyatlar. Zira ilerlemek için birtakım şeyleri hakikat kabul etmek gerekir. Bu usul kullanılarak gelişmeler yaşanır. Hatta bir yanlışın gerçek kabul edilmesinin kararı olarak değişik bir gerçeğe ulaşılabilir. Yani bilimin temelinde dışaçekim akıl yürütme usulünün olduğunu söylemek sahiden de mümkün.
Analoji nedir?
Analoji; tümdengelim, tümevarım ve dışaçekim üzere tüm akıl yürütme biçimlerinin vakit zaman bir ortada kullanılabildiği akıl yürütme biçimlerinden bir adedidir. Başka akıl yürütme biçimleri üzere var olan bilgiler ya da olaylar üzerinden bilinmeyene yani yeni bilgilere ulaşmak için kullanılır lakin başkalarından farklı olarak odak noktası iki şey içindeki benzerliktir. Genele değil, ikili içindeki benzerliklere odaklanır.
Analoji örnekleri:
Analoji akıl yürütme prosedürü birden fazla vakit uzay üzere bilinmezlerle dolu bir alanda çalışan bilim insanları tarafınca uygulanır. Örneğin, Dünya’da atmosfer vardır ve canlı hayat vardır. Mars’ta atmosfer var. Öyleyse Mars’ta da canlı hayat vardır. Bu çeşit bir akıl yürütme ile bazı ön kabuller uygulanır ve incelemeler bu türlü yapılır. Gaye kesin bir sonuca ulaşmak değil, sırf ihtimalleri göz önüne almaktır.
Günlük hayatta da analoji örnekleri görüyoruz. Örneğin Aslan Ahmet ya da melek üzere bayan dediğimiz vakit aslan ile Ahmet ve melek ile o bayan içindeki özelliklerin ne kadar misal olduğundan bahsediyoruz. Örneğin ormanda dolaşırken bir meyve gördünüz ve onun daha evvel gördüğünüz bir meyveye benzediğini düşündünüz. Daha evvel gördüğünüz meyvenin zararsız olduğunu bildiğiniz için yeni gördüğünüz meyvenin de zararsız olduğu ön kabulu ile onu yersiniz. Bu tıp örnekleri çoğaltmak mümkün.
Elimizdeki sonlu bilgiler üzerinden bilinmezi çözmemize yardımcı olan tümdengelim, tümevarım, dışaçekim ve analoji üzere akıl yürütme kavramları nelerdir sorusunu yanıtlayarak bu formları daha yeterli anlayabileceğiniz örnekleri paylaştık. Bahis hakkındaki niyetlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.