El Cezeri’nin Filli Su Saati Nedir, Nasıl Çalışır?

ahmetbeyler

Yeni Üye
Elimizdeki buluntulara bakılırsa birinci saat milattan evvel 4 binli senelerda Mısırlılar tarafınca icat edildi. Güneş’i kullanarak vakti gösteren bu sistem vakit ortasında gelişti ve bir fazlaca farklı teknikle bugünkü saat sistemi oluştu. Bu süreçte su saati geçişi hızlandırmıştır. olağan olarak bunlar fonksiyonel makineler oldukları için her vakit hoş görünmezler, El Cezeri tarafınca geliştirilen ve bir sanat yapıtı olarak kabul edilen filli su saati hariç.

12. yüzyılda El Cezeri tarafınca icat edilmiş olan filli su saati, daha evvel yapılmış su saatlerine pek de benzemeyen bir sistem kullanılmasıyla öne çıkar. Bunun yanı sıra, saatin sistemi o kadar ince ayrıntılarla süslü ve bu süslerin her biri o kadar manalıdır ki kendini dünya sanat ve bilim tarihinin ayrılmaz bir kesimi olarak kabul ettirir. Filli su saati nedir, nasıl çalışır, bugün nerede sergileniyor gelin yakından bakalım.

ilk vakit içinderda, filli su saati yapıtının sahibi El Cezeri kimdir yakından tanıyalım:


1136 yılında bugün ülkemizin Şırnak vilayet hudutları içerisinde bulunan Cizre’de doğan ve 1206 yılında burada ömrünü kaybeden İsmâil bin er-Rezzâz el-Cezerî, özetlemek gerekirse El Cezeri; bir alim, mühendis ve mucittir. Kendisinin sibernetiğin birinci adımlarını attığı ve hatta birinci robotu yaptığı düşünülür. Bir rivayete nazaran Leonardo da Vinci, El Cezeri’nin çalışmalarından ilham almıştır.

El Cezeri, İslamiyet’in Altın Çağı’nda hayatış ve bir epey uzmana göre bu devri altın çağ yapmış isimlerden bir adedidir. Döneminin fazlaca ilerisinde buluşlara imza atmıştır. Uzmanlara nazaran kendisi elliden çok mekanik aygıt icat etmiş, bunların nasıl yapılacağına dair detaylı kılavuzlar yapmış ve fizik alanında gibisi görülmemiş çalışmalara imza atmıştır. En bilinen yapıtlarından bir tanesi ise filli su saatidir.

Filli su saatine geçmedilk evvel, ilham alındığı Hint imali su saatinin çalışma sistemini bakılırsalim:


normal olarak El Cezeri saatin mucidi değildir, ondan binlerce yıl evvel bile güneş saati ve su saati düzenekleri kullanılmaktaydı. Bunlarda içinde Gatika – Yantra olarak isimlendirilen Hint imali su saati hem mekanik sistemi açısından birebir vakitte El Cezeri’ye ilham vermesi açısından son derece değerlidir. Çalışma sistemleri ise apayrıdır.

Gatika – Yantra su saati yarım küre biçimindedir, tabanında küçük bir delik bulunur ve genel olarak bakırdan ya da Hindistan cevizinden yapılmış bir kaseden oluşur. Büyük bir kazanda yüzen kase yavaşça suyla dolar. Dolup tabana battığı vakit oluşan reaksiyon niçiniyle boşalır ve bir daha yüzeye çıkar. İşte bu süreç bir saatte tamamlanır. Budist ve Hindu tapınaklarda kullanılan Gatika – Yantra su saati, İslamiyet’in bu topraklarda yayılması ile birlikte birtakım mescitlerde de kullanılmaya başlamıştır.

Gelelim asıl mevzumuza; filli su saati nedir, ne işe fayda?


Filli su saati, El Cezeri tarafınca icat edilmiş bir su saatidir. Altın Çağı’nda İspanya’dan Orta Asya topraklarına kadar yayılmış olan İslamiyet’in üniversal yapısını tabir etmek gayesiyle yapılmış bir sanat yapıtı olarak kabul edilir. Eyyûbîler Devleti’nin kurucusu ve birinci hükümdarı olan Selahaddin Eyyubi’yi onurlandırmayı amaçlamaktadır.

El Cezeri, filli su saati üzerinde İslamiyet’in yayıldığı toprakları sembolize etmek gayesiyle Hint fili, Mısır’a has zümrüdüanka kuşu, Arap figürleri, İran motifleri, Çin ejderhaları üzere figürler kullanmıştır. Bunların ortak noktası, birleştirici güç olarak da Selahaddin Eyyubi’ye yer vermiştir. Filli su saati, Arşimet’in su prensibine bağlı olarak çalışmaktadır.

El Cezeri’nin filli su saati nasıl çalışır?


El Cezeri tarafınca geliştirilen filli su saati sıradan üzere görünen ancak pek karmaşık ayrıntılarla bezeli ve ilham alındığı Gatika – Yantra su saatinden farklı bir sisteme sahiptir. Filin karnında bulunan havuzda delikli bir kase yüzer. Bu kase yavaşça dolarak hafifçeçe batar ve yana yatar. Yana yatarken kendisine bağlı olan üç ipi çeker.

Kasenin dolmasıyla çekilen üç çip, tek tek metal toplar salar. Salınan bu toplar, katip figürünü harekete geçirirler. Diğer yandan kase battığında bir ses çıkarır ve zümrüdüanka kuşu kendi etrafında döner. Toplardan bir tanesi Selahaddin Eyyubi figürünü harekete geçirir ve güya onun buyruğu ile hareket eder üzere görünür.

Kuşun ağzına gelen topun tartısıyla ejderha figürü aşağı gerçek hareket eder ve bir fil bakıcısı figürü vazoya düşer. Bu düşüş sırasında bakıcının kolu da hareket etmiş ve top vazoya girmiş olur. Bu süreç otuz metal topla yenidenlanır ve her bir topta 30 dakika, yarım saatlik bir müddetç tamamlanmış olur.

Filli su saati bir metreden biraz daha uzundu. Yani bu karmaşık bir sistem çok küçük bir alanda çalışıyordu. normal olarak filli su saati pek de kullanışlı değildi. Günde iki defa kurulması gerekiyordu. Her seferinde metal topların birinci noktaya bırakılması gerekiyordu. Değişen gündüz ve gece saatlerine nazaran de su düzeyinin korunması son derece değerliydi.

Filli su saatini bir sanat yapıtına dönüştüren figürler ve fonksiyonları:

  • Zümrüdüanka kuşu her yarım saatte bir ses çıkararak tıbbın tamamlandığını haber verir.
  • Kadran, saatin kaç olduğunu gösterir.
  • Selahaddin Eyyubi kolunu hareket ettirerek kuş figürünü ortaya çıkarır.
  • Kale, tüm süreci başlatan topları saklar.
  • Kuş, topları gagasından dışarı salar.
  • Çin ejderhası, topu yakalar ve file gerçek gönderir.
  • Katip, yelkovan bakılırsavi üstlenir.
  • Fil bakıcısı, tipi tamamlayan kol hareketini yapar.
  • Delikli kase, saatin vakit içindema sisteminin temelidir.
Filli su saati nerede sergileniyor?


Günümüzden yüzlerce yıl evvel El Cezeri tarafınca icat edilmiş olan filli su saatinin orjinali olağan olarak günümüze yalnızca el yazmaları ile taslaklar olarak ulaştı. bir epey sanatçı bu taslakları temel alarak benzerilerini üretti. Bunlardan en ünlüsü yaklaşık 7 metredir ve Dubai’de bulunan İbn Battûta Alışveriş Merkezi’nde sergilenir. Türk sanatkarlar tarafınca yapılan versiyonları, ülkemizde açılan stantlarda vakit zaman sergilenmektedir.

El Cezeri tarafınca icat edilen ve hem sistemiyle birebir vakitte sanatsal bedeli ile bakılırsanleri kendine hayran bırakan filli su saati nedir, nasıl çalışır gibi merak edilen soruları yanıtlayarak bu kıymetli eser hakkında bilmeniz gereken ayrıntılardan bahsettik. Filli su saati ile ilgili fikirlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.