ahmetbeyler
Yeni Üye
Binlerce yıllık kadim Türk lisanı vakit ortasında bir fazlaca farklı lisanla etkileşime girmiş, değişmiş ve gelişmiştir. Bu gelişmeler sırasında öbür lisanların edebiyatlarında kullanılan biroldukça teknikle de tanışmıştır. Bunlardan biri olan aruz ölçüsü, şiirlerin hece yapıları üzerinden ahenk yaratılan bir tekniktir. Ama Türkçe aruz ölçüsüne pek uygun olmadığı için bilhassa yaygın kullanıldığı divan edebiyatı periyodunda maalesef lisanımıza bir fazlaca yabancı sözcük girmesine niye olmuştur.
Aruz ölçüsüne uygun olsun diye lisanımıza eklenen sözcüklerin büyük bir kısmı vakit ortasında Türkçeleşmiştir fakat kimileri motamot kalmıştır. Tüm bunlara karşın aruz ölçüsü uzun vakit Türk şiirinde kullanılmış hatta yakın vakitte kadar bir fazlaca şair içinde tartışmalara bile niye olmuştur. Gelin aruz ölçüsü nedir, nasıl bulunur, kalıpları, kuralları ve özellikleri nelerdir üzere merak edilen soruları örnekleriyle biraz daha yakından inceleyelim.
Aruz ölçüsü nedir, nasıl bulunur, özellikleri neler?
Aruz ölçüsü nedir?
Aruz ölçüsü hece yapıları ve özellikleri
Açık heceler
Kapalı heceler
Divan edebiyatı aruz ölçüsü kalıpları ve örnekleri:
Düz kalıplar
Karışık kalıplar
Rubai cinsindeki ahrem
Rubai cinsindeki ahreb
Aruz ölçüsü nasıl bulunur?
Aruzla yazılan birinci Türk yapıtı ve aruz ölçüsü kullanan şairler:
Aruz ölçüsü nedir?
Aruz vezni olarak da isimlendirilen aruz ölçüsü, uzun ve kısa hecelerin özel bir tertipte yerleştirilmesi ile şiirde ahenk oluşturma tekniğidir. Arap edebiyatında ortaya çıkan aruz ölçüsü evvel İran edebiyatına, 11. yüzyılda da Türk edebiyatına geçmiştir. Arapça bir söz olan aruzun bir fazlaca farklı kelamlık manasından kimileri şöyle;
Aruz ölçüsü yıllar ortasında Arap, Türk, Fars, Kürt, Afgan, Pakistan ve az da olsa Hint edebiyatında da kullanılan bir şiir tekniği haline gelmiştir. Bu teknikte uzun yani kapalı heceler – ile, kısa yani açık heceler . ile gösterilir. Bir de med ismi verilen bir buçuk heceler vardır, onlar -. olarak gösterilir. Tüm bu birleşimlerden 8 ana kalıp oluşturulmuştur. Bu kalıplardan dördünün bir ortada kullanılması tef’il, tef’ile ya da cüz olarak isimlendirilir.
Yalnızca tek bir sesli harften oluşan heceler açık heceler olarak isimlendirilir. Örneğin uzun sözü ._ biçiminde gösterilir ve u hecesi açık hece olarak kabul edilir. Bir sesli, bir sessiz harften oluşan heceler de açık hece olarak isimlendirilir. Örneği gülü sözü .. olarak gösterilir ve her iki hecesi de açık hece olarak kabul edilir.
Kapalı heceler:
Yaraşır kim / seni ser-def/ter-i hûban / yazalar
Nâme-i hüs/nün için bir / yeni unvan / yazalar
Rubai tipindeki ahrem:
Mef’ûlün fâilün mefaîlün fâ’
Mef’ûlün mef’ûlü mefâîlün fâ’
Mef’ûlün fâilün mefâîlün fa’l
Mef’ûlün mef’ûlün mef’ûlün fâ’
Mef’ûlün mef’ûlün mef’ûlün fâ’
Mef’ûlün fâilün mefâîlün fâ’
Mef’ûlün mef’ûlü mefâîlü fâûl
Mef’ûlün mef’ûlün mefâîlün fa’
Mef’ûlün mef’ûlün mef’ûlü fâ’l
Mef’ûlün mef’ûlü mefâîlü fâ’l
Mef’ûlün fâilün mefâîlü faûl
Mef’ûlün mef’ûlün mef’ûlü faûl
Rubai cinsindeki ahreb:
Mef’ûlü mefâilün mefâîlün fâ’
Mef’ûlü mefâîlü mefâîlün fâ’
Mef’ûlü mefâîlün mef’ûlü fa’ûl
Mef’ûlü mefâîlün mef’ûlün fâ’
Mef’ûlü mefâîlün mef’ûlü fâ’l
Mef’ûlü mefâîlü mefâîlü faûl
Mef’ûlü mefâilün mefâîlü fâûl
Mef’ûlü mefâilün mefâîlü fa’l
Mef’ûlü mefâilün mefâîlün fâ’
Mef’ûlü mefâîlü mefâilün fâ’
Mef’ûlü mefâîlü mefâilün fa’l
Mef’ûlü mefâîlün mef’ûlün fâ’
Aruz ölçüsü nasıl bulunur?
Aruzla yazılan birinci Türk yapıtı ve aruz ölçüsü kullanan şairler:
Aruz ölçüsü adım adım Türk edebiyatına geçmiştir. birinci vakit içinderda 5. ve 11. yüzseneler içinde Hakaniye Türkçesine, 7. ve 13. yüzsenelerda Anadolu Türkçesine ve 8. ve 14. yüzsenelerda Çağatay ve Azeri Türkçesine girmiştir. Tamamı olmasa da bir kısmı aruzla yazılan birinci Türk yapıtı Yusuf Has Hacib tarafınca kaleme alınan Kutadgu Bilig’dir.
Aruz ölçüsü Türk şairleri içinde yaygınlaşmış lakin Türkçe, bu kalıba uygun olmadığı için sık sık Arapça ve Farsça sözcükler kullanılmıştır. Fuzûlî, Bâkî, Nef’î, Nâbî ve Nedîm üzere şairler divan edebiyatında; Tevfik Fikret, Cenap Şahabeddin, Mehmed Akif Ersoy, Yahya Kemal üzere şairler de yakın devirde aruz ölçülü şiirler yazmışlardır. 1911 yılında başlayan Ulusal Edebiyat akımı daha sonra Ziya Gökalp üzere öncü isimlerle birlikte aruz yerini Türkçenin asıl ölçüsü olan hece ölçüsüne bırakmıştır.
Divan edebiyatı ile bir arada en parlak devrini yaşayan Arap edebiyatı kökenli aruz ölçüsü nedir, kalıpları ve özellikleri nelerdir üzere merak edilen soruları yanıtlayarak bilmeniz gereken ayrıntılardan bahsettik. Aruz ölçüsü hakkındaki fikirlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.
Aruz ölçüsüne uygun olsun diye lisanımıza eklenen sözcüklerin büyük bir kısmı vakit ortasında Türkçeleşmiştir fakat kimileri motamot kalmıştır. Tüm bunlara karşın aruz ölçüsü uzun vakit Türk şiirinde kullanılmış hatta yakın vakitte kadar bir fazlaca şair içinde tartışmalara bile niye olmuştur. Gelin aruz ölçüsü nedir, nasıl bulunur, kalıpları, kuralları ve özellikleri nelerdir üzere merak edilen soruları örnekleriyle biraz daha yakından inceleyelim.
Aruz ölçüsü nedir, nasıl bulunur, özellikleri neler?
Aruz ölçüsü nedir?
Aruz ölçüsü hece yapıları ve özellikleri
Açık heceler
Kapalı heceler
Divan edebiyatı aruz ölçüsü kalıpları ve örnekleri:
Düz kalıplar
Karışık kalıplar
Rubai cinsindeki ahrem
Rubai cinsindeki ahreb
Aruz ölçüsü nasıl bulunur?
Aruzla yazılan birinci Türk yapıtı ve aruz ölçüsü kullanan şairler:
Aruz ölçüsü nedir?
Aruz vezni olarak da isimlendirilen aruz ölçüsü, uzun ve kısa hecelerin özel bir tertipte yerleştirilmesi ile şiirde ahenk oluşturma tekniğidir. Arap edebiyatında ortaya çıkan aruz ölçüsü evvel İran edebiyatına, 11. yüzyılda da Türk edebiyatına geçmiştir. Arapça bir söz olan aruzun bir fazlaca farklı kelamlık manasından kimileri şöyle;
- İstikamet
- Yan
- Bölge
- Bulut
- Gökyüzü
- Keçi yolu
- Meczup
- Sarhoş
- Deve
- Çadırın orta direği
- Karşılaştırılan
- Ölçü olan şey
Aruz ölçüsü yıllar ortasında Arap, Türk, Fars, Kürt, Afgan, Pakistan ve az da olsa Hint edebiyatında da kullanılan bir şiir tekniği haline gelmiştir. Bu teknikte uzun yani kapalı heceler – ile, kısa yani açık heceler . ile gösterilir. Bir de med ismi verilen bir buçuk heceler vardır, onlar -. olarak gösterilir. Tüm bu birleşimlerden 8 ana kalıp oluşturulmuştur. Bu kalıplardan dördünün bir ortada kullanılması tef’il, tef’ile ya da cüz olarak isimlendirilir.
- fa’ûlün (fe’ûlün) (._ _)
- fâ’ilün, fâ’ilât (_._)
- mefâ’ilün (._._)
- fâ’ilâtün (_._ _)
- müstef’ilün (_ _._)
- mef’ûlâtü (_ _ _.)
- müfâ’aletün (._.._)
- mütefâ’ilün (.._._)
- Açık heceler
- Kapalı heceler
Yalnızca tek bir sesli harften oluşan heceler açık heceler olarak isimlendirilir. Örneğin uzun sözü ._ biçiminde gösterilir ve u hecesi açık hece olarak kabul edilir. Bir sesli, bir sessiz harften oluşan heceler de açık hece olarak isimlendirilir. Örneği gülü sözü .. olarak gösterilir ve her iki hecesi de açık hece olarak kabul edilir.
Kapalı heceler:
- Bir sesli, bir sessizden oluşan -. olarak gösterilen öptü sözündeki birinci hece kapalı hece olarak kabul edilir.
- İki sessiz içindeki bir sesliden oluşan – – olarak gösterilen gönlüm sözündeki her iki hece de kapalı hece olarak kabul edilir.
- Bir sessiz, bir sesli ve daha sonra yine iki sessizden oluşan Türk, genç, kalp üzere bir buçuk heceler de kapalı hece kabul edilir.
- Bir sesli, iki sessizden oluşan aşk ve birinci üzere tek heceler de kapalı hece olarak kabul edilir.
- Düz kalıplar
- Karışık kalıplar
- Rubai tipindeki ahrem
- Rubai çeşidindeki ahreb
- Mefâilün / Mefâilün / Mefâilün / Mefâilün ( . – . – ) ×4 ya da (. – – – )
- Müstef’ilün / Müstef’ilün / Müstef’ilün / Müstef’ilün ( – – . – ) ×4
- Müstef’ilâtün / Müstef’ilâtün / Müstef’ilâtün / Müstef’ilâtün ( – – . – – ) ×4
- Feûlün / Feûlün / Feûlün / Feûlün ( . – – ) ×4
- Mefaaletün / Mefaaletün
- Eşin var â / şiyânın var / bahârın var / ki beklerdin Kıyâmetler / koparmak ney / di ey bülbül / nedir sıkıntının
- Mefâîlün / Mefâîlün / Feûlün ( . – – -) ( . – – – ) ( . – – )
- Feilâtün (Fâilâtün) / Feilâtün / Feilâtün / Feilün (fa’lün) ( . .- -) (. .- -) (. .- -) ( . . – )
- Fâilâtün / Fâilâtün / Fâilâtün / Fâilün ( – . – – ) ( – . – – ) ( – . – – ) ( – . – )
- Fâilâtün / Fâilâtün / Fâilün ( – . – – ) ( – . – – ) ( – . – )
- Müfteilün / Müfteilün / Fâilün ( – . . -) ( – . . – ) ( – . – )
- Feûlün / Feûlün / Feûlün / Feûl ( . – – ) ( . – – ) ( . – – ) ( . – )
- Mefâilün / Feûlün / Mefâilün / Feûlün ( . – . – ) ( . – – ) ( . – . – ) ( . – – )
- Feilâtün (Fâilâtün) / Mefâilün / Feilün (Fa’lün) ( . . – – ) ( . – . – ) ( . . – )
- Fa’lün / Feûlün / Fa’lün / Feûlün ( . – ) ( . – – ) ( . – ) ( . – – )
- Mef’ûlü / Fâilâtü / Mefâîlü / Fâilün ( – – . ) ( – . – . ) ( . – – . ) ( – . – )
- Mef’ûlü / Mefâîlün / Feûlün ( – – . ) ( . – – – ) ( . – – )
- Mef’ûlü / Mefâîlü / Mefâîlü / Feûlün ( – – . ) ( . – – . ) ( . – – . ) ( . – – )
- Mef’ûlü / Mefâîlün / Mef’ûlü / Feûlün ( – – . ) ( . – – – ) ( – – . ) ( . – – )
- Mef’ûlü / Mefâîlü / Feûlün ( – – . ) ( . – – . ) ( . – – )
- Müfte’ilün / Fâilün / Müfte’ilün / Fâilün ( – . . – ) ( – . – ) ( – . . – ) ( – . – )
- Mefâilün / Feilâtün / Mefâilün / Feilün (Fa’lün) ( . – . – ) ( . .- -) ( . – . – ) ( . . – )
Yaraşır kim / seni ser-def/ter-i hûban / yazalar
Nâme-i hüs/nün için bir / yeni unvan / yazalar
Rubai tipindeki ahrem:
Mef’ûlün fâilün mefaîlün fâ’
Mef’ûlün mef’ûlü mefâîlün fâ’
Mef’ûlün fâilün mefâîlün fa’l
Mef’ûlün mef’ûlün mef’ûlün fâ’
Mef’ûlün mef’ûlün mef’ûlün fâ’
Mef’ûlün fâilün mefâîlün fâ’
Mef’ûlün mef’ûlü mefâîlü fâûl
Mef’ûlün mef’ûlün mefâîlün fa’
Mef’ûlün mef’ûlün mef’ûlü fâ’l
Mef’ûlün mef’ûlü mefâîlü fâ’l
Mef’ûlün fâilün mefâîlü faûl
Mef’ûlün mef’ûlün mef’ûlü faûl
Rubai cinsindeki ahreb:
Mef’ûlü mefâilün mefâîlün fâ’
Mef’ûlü mefâîlü mefâîlün fâ’
Mef’ûlü mefâîlün mef’ûlü fa’ûl
Mef’ûlü mefâîlün mef’ûlün fâ’
Mef’ûlü mefâîlün mef’ûlü fâ’l
Mef’ûlü mefâîlü mefâîlü faûl
Mef’ûlü mefâilün mefâîlü fâûl
Mef’ûlü mefâilün mefâîlü fa’l
Mef’ûlü mefâilün mefâîlün fâ’
Mef’ûlü mefâîlü mefâilün fâ’
Mef’ûlü mefâîlü mefâilün fa’l
Mef’ûlü mefâîlün mef’ûlün fâ’
Aruz ölçüsü nasıl bulunur?
- Mısradaki heceler tek tek uzun ve kısa olarak ayrılır.
- Evvelki mısrada bulunan heceler de tek tek uzun ve kısa olarak ayrılır.
- Medli hece olup olmadığı denetim edilir.
- Uzun ve kısa hecelerin karşılıklı olup olmadığına bakılır.
- . ve – işaretleri dikkatli bir biçimde yerleştirilir.
- Tef’ile sayısı belirlenir.
- Yeni aruz kalıbının uyumlu bulunmasına dikkat edilir.
Aruzla yazılan birinci Türk yapıtı ve aruz ölçüsü kullanan şairler:
Aruz ölçüsü adım adım Türk edebiyatına geçmiştir. birinci vakit içinderda 5. ve 11. yüzseneler içinde Hakaniye Türkçesine, 7. ve 13. yüzsenelerda Anadolu Türkçesine ve 8. ve 14. yüzsenelerda Çağatay ve Azeri Türkçesine girmiştir. Tamamı olmasa da bir kısmı aruzla yazılan birinci Türk yapıtı Yusuf Has Hacib tarafınca kaleme alınan Kutadgu Bilig’dir.
Aruz ölçüsü Türk şairleri içinde yaygınlaşmış lakin Türkçe, bu kalıba uygun olmadığı için sık sık Arapça ve Farsça sözcükler kullanılmıştır. Fuzûlî, Bâkî, Nef’î, Nâbî ve Nedîm üzere şairler divan edebiyatında; Tevfik Fikret, Cenap Şahabeddin, Mehmed Akif Ersoy, Yahya Kemal üzere şairler de yakın devirde aruz ölçülü şiirler yazmışlardır. 1911 yılında başlayan Ulusal Edebiyat akımı daha sonra Ziya Gökalp üzere öncü isimlerle birlikte aruz yerini Türkçenin asıl ölçüsü olan hece ölçüsüne bırakmıştır.
Divan edebiyatı ile bir arada en parlak devrini yaşayan Arap edebiyatı kökenli aruz ölçüsü nedir, kalıpları ve özellikleri nelerdir üzere merak edilen soruları yanıtlayarak bilmeniz gereken ayrıntılardan bahsettik. Aruz ölçüsü hakkındaki fikirlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.