ahmetbeyler
Yeni Üye
1970’li senelera kadar şayet hayran kaldığınız bir sanatkarın müziğini radyoda beklemek yerine dilediğiniz vakit dinlemek istediğiniz vakit bir plak çalara ve onun plağına sahip olmanız gerekiyordu. Uzun yıllar müzik dinlemenin en kullanışlı yolu olarak bilinen plaklar yerini vakit içinde kasete, CD’ye, MP3’e ve son olarak da dijital müzik platformlarına bıraktı. Garip bir biçimde ise 2008 yılından daha sonra plaklar bir daha moda oldu.
Plakların ortaya çıkışı 19. yüzyılın sonlarında yaşandı. Süratli bir gelişim göstererek kısa müddet ortasında ses paylaşımının en büyük aktörü haline geldi. Tek dokunuşla dilediğimiz müziğe ulaşabildiğimiz günümüzde pek ilkel bir formül bulunmasına karşın bir fazlaca müziksever hala plakların büyüsüne kendini kaptırmış durumda. Gelinplak nedir sorusu üzerinden tarihine ve nasıl çalıştığına biraz daha yakından bakalım.
Plak nedir?
En temel tarifiyle plak, bir ses depolama ünitesidir. Plak sadece sesleri depolamaz, uygun bir plak çalar ile depoladığı sesleri oynatır da. Tarih boyunca bir epeyce farklı gereçten üretilmiş olsalar da genel olarak PVC materyalden üretilir. Boyutlarına ve cinsine bakılırsa değişen uzunlukta ses kaydı yapabilir ve her iki tarafında da farklı kayıtlar saklayabilir. Pikap olarak bilinen plak çaların tarihini buradaki yazımızda anlatmıştır.
Plak nasıl çalışır?
Plak tarihini anlatırken bilgilerina yer vereceğiz lakin en temel tarifiyle plakların çalışma sistemi parmak izi üzeredir demek yanlış olmaz. Plak üstündeki kanallara ses analog olarak işlenir ve bu türlü saklanır. Bir plak çalara yerleştirilen plak üstündeki kanallar, plak çaların iğnesi tarafınca okunduğu vakit kaydedilen ses çalmaya başlar. Şayet plağın gerisine farklı bir ses işlendiyse çevirip plak çalara yerleştirdiğiniz vakit bu kanallar da iğne tarafınca okunarak oynatılır.
Her şey Thomas Edison’un fonografı icat etmesi ile başladı:
1870’li senelerda Thomas Edison telefon ve telgraf üzerine değerli çalışmalar yapıyordu. Her iki aygıt da kayıtsız bir transfer yaptığı için Edison sesleri kaydetmesi ve çalması için 1877 yılında fonograf isimli bir aygıt icat etti. Mum bir silindir üzerine kaydedilen sesleri okuyan fonograf için Edison, müziğin bir daha üretimi tarifini kullanmıştır.
1880’li senelera geldiğimiz vakit Alexander Graham Bell’in sahibi olduğu Volta Laboratuvarı, Edison’un dizaynlarını güzelleştirerek gramofon ismini verdikleri bir aygıt geliştirdi. Bu aygıt sesleri mum silindir üzerinden değil, sert kauçuk bir silindir üzerinden okuyordu. Gramafon elle çalıştırılıyordu. 1887 yılında Emile Berliner isimli bir mucit, bugün bildiğimiz plaklara benzeyen yanal kesitlere sahip düz diskler geliştirdi.
Plaklar seri üretim sürecine giriyor:
1892 yılına geldiğimizde artık meskenlere girmiş olan fonograf ve gramafonlarda çalmak üzere satılan mum silindirler, yalnızca iki dakikalık ses kaydı yapabiliyorlardı. Pek de verimli bir kullanım sunmayan bu mum silindirlerin maliyeti ise bir çok yüksekti.
1901 yılında çift mum silindirler üretilmeye başladı, tıpkı vakitte seri olarak. Çift mum silindirlerin üstündeki ses kanalları tek tek oyulmuyor, tek bir kalıp üzerinden basılıyordu. Bunlar altın kalıplı silindiler olarak anılırdı zira üretim sırasında elektrotlar altın buharı yayardı. Tek süreçte 150’ye yakın üretildiği için birinci seri üretim plakların bu aygıtlar olduğunu söyleyebiliriz.
33’lük, 45’lik ve 78’lik plaklar sahneye çıkıyor:
33’lük, 45’lik ve 78’lik olarak anılan plaklar da bir daha bu süreçte ortaya çıkmışlardır. Emile Berliner tarafınca geliştirilen düz diskler, dakikada 78 rpm suratında oynadıkları için 78’lik olarak adlandırılıyorlardı. Balmumu silindirlerden çok daha kaliteli olan bu disklerin her iki tarafı da 5 dakikaya kadar ses kaydedebiliyordu. Yapıları çağdaş plaklara nazaran hayli daha ağır ve kırılgandı.
1930 yılına geldiğimiz RCA Victor isimli bir şirket, piyasaya fazlaca daha uzun müddetli bir plak sundu. 12 inç boyutunda olan bu plaklar dakikada 33⅓ rpm suratında oynadıkları için 33’lük olarak adlandırılıyorlardı. Geniş boyutları yardımıyla hayli daha uzun müddet ses kaydı yapabiliyorlardı.
RCA Victor’un rakip şirketi olan Columbia, 1948 yılında kendi 33’lüklerini piyasaya sürünce RCA Victor çalışanları yeni bir arayış içine girdiler. Bu arayışın kararında sırf 7 inç boyutunda olan ve dakikada 45 rpm suratında oynadıkları için 45’lik olarak isimlendirilen küçük plaklar piyasaya çıktı. bu vakitte keşfedilen yayın çalma sistemleri bugün dijital dünyada bile kullanılmaktadır.
Plakların tarihin tozlu sayfalarında kaybolması ve apansızın bir daha dirilmeleri:
Çok daha küçük boyutlu plakların ve plak çalarların ortaya çıkması ile birlikte bu müzik dinleme usulü tepeyi görmüştü. Fakat her doruğun bir düşüşü vardı ve bu düşüşün sebebi kasetler oldu. İlk sefer 1970’li senelerda ortaya çıkan sekiz kanalları kaset kartuşlar plaktan fazlaca daha kullanışlıydı ve fazlaca daha uzun vadeli ses kaydı saklayabiliyorlardı. daha sonrası esasen CD, MP3 ve dijital müzik platformları.
2008 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde düzenlenen Record Store Day ise tozlanmış plakları bir daha gün yüzüne çıkardı. niye olduğu bilinmiyor fakat o gün 1986 yılından beri birinci kere plak satışı, CD satış sayılarını geçti. Plak piyasası 2020 yılına kadar yıllık yüzde elli büyüme yaşadı. Bugün bile hala müzikseverler fizikî bir müzik kayıt ünitesi almak istedikleri vakit kaset ya da CD değil, plak tercih ediyorlar.
Plak kaydının sesi hakikaten dijitalden daha mı hoş?
elbet bir şeyin daha hoş olup olmadığı tartışmaya açık bir mevzudur zira büsbütün öznel bir durumdur. Lakin dijital ve plak kaydın içindeki temel fark analog olmasıdır. Plak üstündeki ses fizikî bir kayıttır, dijitalde ise bu ses dijital bir kayıttır. Bu durum plak üstündeki sesin daha gerçek hissedilmesini sağlar. Yani plak kaydındaki ses daha hoş mi bilinmez ancak daha samimi olduğu kesin.
Bir devir en kullanışlı müzik dinleme prosedürü olan, sonrasındasında modası geçen lakin günümüzde tekrar tanınan hale gelen plak nedir sorusu üzerinden tarihini ve hakkında merak edilenleri anlattık. Plak sesi dijital müzikten daha mı hoş? Niyetlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.
Plakların ortaya çıkışı 19. yüzyılın sonlarında yaşandı. Süratli bir gelişim göstererek kısa müddet ortasında ses paylaşımının en büyük aktörü haline geldi. Tek dokunuşla dilediğimiz müziğe ulaşabildiğimiz günümüzde pek ilkel bir formül bulunmasına karşın bir fazlaca müziksever hala plakların büyüsüne kendini kaptırmış durumda. Gelinplak nedir sorusu üzerinden tarihine ve nasıl çalıştığına biraz daha yakından bakalım.
Plak nedir?
En temel tarifiyle plak, bir ses depolama ünitesidir. Plak sadece sesleri depolamaz, uygun bir plak çalar ile depoladığı sesleri oynatır da. Tarih boyunca bir epeyce farklı gereçten üretilmiş olsalar da genel olarak PVC materyalden üretilir. Boyutlarına ve cinsine bakılırsa değişen uzunlukta ses kaydı yapabilir ve her iki tarafında da farklı kayıtlar saklayabilir. Pikap olarak bilinen plak çaların tarihini buradaki yazımızda anlatmıştır.
Plak nasıl çalışır?
Plak tarihini anlatırken bilgilerina yer vereceğiz lakin en temel tarifiyle plakların çalışma sistemi parmak izi üzeredir demek yanlış olmaz. Plak üstündeki kanallara ses analog olarak işlenir ve bu türlü saklanır. Bir plak çalara yerleştirilen plak üstündeki kanallar, plak çaların iğnesi tarafınca okunduğu vakit kaydedilen ses çalmaya başlar. Şayet plağın gerisine farklı bir ses işlendiyse çevirip plak çalara yerleştirdiğiniz vakit bu kanallar da iğne tarafınca okunarak oynatılır.
Her şey Thomas Edison’un fonografı icat etmesi ile başladı:
1870’li senelerda Thomas Edison telefon ve telgraf üzerine değerli çalışmalar yapıyordu. Her iki aygıt da kayıtsız bir transfer yaptığı için Edison sesleri kaydetmesi ve çalması için 1877 yılında fonograf isimli bir aygıt icat etti. Mum bir silindir üzerine kaydedilen sesleri okuyan fonograf için Edison, müziğin bir daha üretimi tarifini kullanmıştır.
1880’li senelera geldiğimiz vakit Alexander Graham Bell’in sahibi olduğu Volta Laboratuvarı, Edison’un dizaynlarını güzelleştirerek gramofon ismini verdikleri bir aygıt geliştirdi. Bu aygıt sesleri mum silindir üzerinden değil, sert kauçuk bir silindir üzerinden okuyordu. Gramafon elle çalıştırılıyordu. 1887 yılında Emile Berliner isimli bir mucit, bugün bildiğimiz plaklara benzeyen yanal kesitlere sahip düz diskler geliştirdi.
Plaklar seri üretim sürecine giriyor:
1892 yılına geldiğimizde artık meskenlere girmiş olan fonograf ve gramafonlarda çalmak üzere satılan mum silindirler, yalnızca iki dakikalık ses kaydı yapabiliyorlardı. Pek de verimli bir kullanım sunmayan bu mum silindirlerin maliyeti ise bir çok yüksekti.
1901 yılında çift mum silindirler üretilmeye başladı, tıpkı vakitte seri olarak. Çift mum silindirlerin üstündeki ses kanalları tek tek oyulmuyor, tek bir kalıp üzerinden basılıyordu. Bunlar altın kalıplı silindiler olarak anılırdı zira üretim sırasında elektrotlar altın buharı yayardı. Tek süreçte 150’ye yakın üretildiği için birinci seri üretim plakların bu aygıtlar olduğunu söyleyebiliriz.
33’lük, 45’lik ve 78’lik plaklar sahneye çıkıyor:
33’lük, 45’lik ve 78’lik olarak anılan plaklar da bir daha bu süreçte ortaya çıkmışlardır. Emile Berliner tarafınca geliştirilen düz diskler, dakikada 78 rpm suratında oynadıkları için 78’lik olarak adlandırılıyorlardı. Balmumu silindirlerden çok daha kaliteli olan bu disklerin her iki tarafı da 5 dakikaya kadar ses kaydedebiliyordu. Yapıları çağdaş plaklara nazaran hayli daha ağır ve kırılgandı.
1930 yılına geldiğimiz RCA Victor isimli bir şirket, piyasaya fazlaca daha uzun müddetli bir plak sundu. 12 inç boyutunda olan bu plaklar dakikada 33⅓ rpm suratında oynadıkları için 33’lük olarak adlandırılıyorlardı. Geniş boyutları yardımıyla hayli daha uzun müddet ses kaydı yapabiliyorlardı.
RCA Victor’un rakip şirketi olan Columbia, 1948 yılında kendi 33’lüklerini piyasaya sürünce RCA Victor çalışanları yeni bir arayış içine girdiler. Bu arayışın kararında sırf 7 inç boyutunda olan ve dakikada 45 rpm suratında oynadıkları için 45’lik olarak isimlendirilen küçük plaklar piyasaya çıktı. bu vakitte keşfedilen yayın çalma sistemleri bugün dijital dünyada bile kullanılmaktadır.
Plakların tarihin tozlu sayfalarında kaybolması ve apansızın bir daha dirilmeleri:
Çok daha küçük boyutlu plakların ve plak çalarların ortaya çıkması ile birlikte bu müzik dinleme usulü tepeyi görmüştü. Fakat her doruğun bir düşüşü vardı ve bu düşüşün sebebi kasetler oldu. İlk sefer 1970’li senelerda ortaya çıkan sekiz kanalları kaset kartuşlar plaktan fazlaca daha kullanışlıydı ve fazlaca daha uzun vadeli ses kaydı saklayabiliyorlardı. daha sonrası esasen CD, MP3 ve dijital müzik platformları.
2008 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde düzenlenen Record Store Day ise tozlanmış plakları bir daha gün yüzüne çıkardı. niye olduğu bilinmiyor fakat o gün 1986 yılından beri birinci kere plak satışı, CD satış sayılarını geçti. Plak piyasası 2020 yılına kadar yıllık yüzde elli büyüme yaşadı. Bugün bile hala müzikseverler fizikî bir müzik kayıt ünitesi almak istedikleri vakit kaset ya da CD değil, plak tercih ediyorlar.
Plak kaydının sesi hakikaten dijitalden daha mı hoş?
elbet bir şeyin daha hoş olup olmadığı tartışmaya açık bir mevzudur zira büsbütün öznel bir durumdur. Lakin dijital ve plak kaydın içindeki temel fark analog olmasıdır. Plak üstündeki ses fizikî bir kayıttır, dijitalde ise bu ses dijital bir kayıttır. Bu durum plak üstündeki sesin daha gerçek hissedilmesini sağlar. Yani plak kaydındaki ses daha hoş mi bilinmez ancak daha samimi olduğu kesin.
Bir devir en kullanışlı müzik dinleme prosedürü olan, sonrasındasında modası geçen lakin günümüzde tekrar tanınan hale gelen plak nedir sorusu üzerinden tarihini ve hakkında merak edilenleri anlattık. Plak sesi dijital müzikten daha mı hoş? Niyetlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.