ahmetbeyler
Yeni Üye
Su ve sabun, paklığın iki temel ögesidir. Bugün şampuan, duş jeli, deterjan üzere sayısız farklı isimle raflarda görüyor olsak bile aslında bunların hepsinin özü sabundur. Paklık ve hijyen alışkanlıklarımızı oluşturan bu husus, bilinenin bilakis binlerce yıl boyunca yaşamımızdaydı. şüphesiz geçmişte yapılan sabunlar bugün bildiğimizden farklıydı ve bu da devir periyot paklık alışkanlıklarının farklı bulunmasına niye oldu.
Günümüzde sayısız kimyasal formül ile özel olarak geliştirilen sabunlar, eski vakit içinderda doğal yağlar ve bildiğimiz kül kullanılarak yapılıyordu. Farklı bölgelerde, o bölgeye has içeriklerle zenginleştirilen sabunun olmadığı bir devir neredeyse yok üzere fakat tabi bu sabun deyince aklınıza ne geldiğine göre değişir. Gelin sabun neyden yapılır sorusuna yakından bakalım ve bu paklık eserinin tarih sahnesindeki rolünden bahsedelim.
Sabunun ortaya çıktığı düşünülen efsane:
Tarihi gerçeklere geçmedilk evvel Latince sapo, Fransızca savon, İngilizce soap olarak isimlendirilen sabunun ortaya çıkış efsanesinden bahsedelim. Derler ki Roma İmparatorluğu devrinde Roma kenti yakınlarındaki Sapo Dağı eteklerinde bulunan Tiber Nehri’nde kadınların yıkadıkları çamaşırlar epeyce daha pak olurmuş. Çünkü bu dağa yağmur yağdıkça hayvansal yağlar ile kül karışarak ırmağa akar ve bir cins sabunlu su oluştururmuş.
Binlerce yıl evvel bile beşerler sabun kullanılıyordu:
Sabunu kimin ne vakit icat ettiği kesin olarak bilinmiyor lakin mevzu hakkındaki en eski buluntular milattan evvel 2800’lü yılları, Babil periyodunu işaret ediyor. İlkel silindirler ortasında sabuna benzeri unsurlar bulundu, bunların yağların külle kaynatılması kararı elde edildiği iddia ediliyor. Milattan evvel 2500’lü senelera tarihlenen öteki bir Sümer kil tabletinde ise yağ ve odun külü kullanılarak yapılan bir sabun tanımına yer veriliyor. Bu karışım, yünlü giysileri yıkamak için kullanılıyordu.
Konu hakkındaki öteki bir kaynak ise milattan evvel 1550 yılına tarihlenen Ebers papirüs ismi verilen bir doküman. Bu evraka bakılırsa antik Mısırlılar hayvansal yağları ve bitkisel yağları trona olarak isimlendirdikleri bir soda külü ile karıştırarak sabun yapıyorlardı. Bu unsur ilaç olarak ve yün gereçlerin işlenmesinde kullanılıyordu.
Milattan evvel 556 – 539 yılları içinde yaşandığı düşünülen Babil’in Nabonidus periyodunda hizmetçi kızların meskenlerin yerinde bulunan taşları yıkamak hedefiyle kül, yağ ve susam karışımından oluşan bir çeşit sabun kullandıkları biliniyor. Birebir devirde Doğu Akdeniz’de zeytinyağı ve domuz yağı ile hazırlanan bir cins sabun kullanılıyordu.
Romalılar sabunla tanışana kadar farklı bir yıkanma biçimleri vardı:
Yaşlı Plinius’un anlatılarına bakılırsa Romalıların sabun ile tanışması milattan daha sonra 1. yüzyılda gerçekleşti. Galyalılar tarafınca icat edilen ve hayvansal yağlar ile kül kullanılarak yapılan sabunla tanışmadan evvel Romalılar büyük bir sıcak su havuzunda daima birlikte yıkanarak kirlerinden arınıyor ya da bir çeşit yağ ile bedenlerine masaj yaptırdıktan daha sonra kir ile birlikte bu yağı strigil ismi verilen spatula gibisi bir alet ile bedenlerinden kazıyorlardı.
Milattan daha sonra 2. yüzyılda Galen isimli Romalı bir tabip sodalı su kullanarak bir çeşit sabun icat etti. Bu sabun hem eşya paklığı tıpkı vakitte şahsi paklık için kullanılıyordu. Aynı devirde Çinliler domuz pankreası ile bitki külünü karıştırarak bir tıp paklık gereci yapıyorlardı. Çinliler uzun mühlet hayvansal yağ ile yapılan sabunları kullanmamışlardır.
Sabun olmadığı için Ortaçağda Avrupalılar veba ile tanıştı:
Roma ve Germen halklarında sabun bilinen ve kullanılan bir paklık malzemesiydi. Fakat işler Roma İmparatorluğu’nun yıkılması ile değişti. Avrupa’nın yaşadığı kaotik devir boyunca ne sabun üretildi ne de ithal edildi. Paklığın neredeyse hiç olmadığı halk içinde veba süratle yayıldı ve daha sonra olanları aslına bakarsanız hepimiz biliyoruz.
7. yüzyıla geldiğimizde ise işler bir daha değişti zira Orta Doğu ile Avrupa içinde ticaret yapılmaya başladı ve Avrupalılar, zeytinyağı ve kireç kullanılarak yapılan sabunla tanıştılar. elbette Avrupalılar bu sabunlara kendi dokunuşlarını ekleyerek kokulu sabunlar yapmaya başladılar.
19. yüzyıla kadar sabun lüks bir eserdi:
Avrupalıların sabun ile tanışmasından daha sonra işin ustaları ortaya çıkmaya başladı. Marsilya ve Londra’da sayısız küçük atölyede sabun üretilir hale geldi. 17. yüzyılda Amerikan kolonilerinde de bu atölyelerden vardı. bu vakitte Avrupalı soylular içinde yıkanmak artık bir tıp moda haline gelmişti.
elbet canına yandığımın İngilizleri her insanın sabun yapmasına müsaade vermiyor, üreticilere büyük vergiler yüklüyorlardı. Bu niçinle uzun yıllar boyunca sabun üretilmesine karşın epey değerli olduğu için sadece güçlü soylular tarafınca kullanılıyordu. 1850 yılında William Gossage’ın uygun fiyatlı ve kaliteli sabun üretmeye başlaması ile bir arada halk da bu temel paklık eserine erişir hale geldi.
Bildiğimiz manadaki sabunun ortaya çıkmasını ise savaşlar sağladı:
Savaşlar, milyonlarca insanın vefatına niye olan cinayet seremonileri olmalarına karşın kabul etmek gerekiyor ki tüm yenilikler savaşlar sırasında ortaya çıktı. 1916 yılına kadar tüm dünyada sabun doğal materyaller kullanılarak üretiliyordu. Derken Birinci Dünya Savaşı, epeyce geçmeden de İkinci Dünya Savaşı çıkınca durum değişti.
Savaşlar sırasında tüm dünyada bir hayli temel tüketim hususuna erişim sağlanamaz hale geldi. Hayvansal yağ, bitkisel yağ, katı yağ, sıvı yağ hiç biri piyasada yoktu. Bilim insanları bahse müdahil oldular ve yağ gibisi bir tesir gösterecek kimyasal eserler ortaya çıkardılar. Bugün kullandığımız deterjanların hammaddesi hala bu kimyasallardır. Birebir kimyasallar sabunlarda da kullanılıyor fakat insan sıhhatine olumsuz tesirleri niçiniyle doğal sabunlar öneriliyor.
Bugün sabun neyden yapılır, sabunu köpürten husus nedir?
Bugün artık kül kullanılmasa bile hala sabun imalinin temel unsurları hindistan cevizinden, palm çekirdeğinden, defniçin, zeytinden, mısırdan, soyadan elde edilen bitkisel yağlar ve hayvansal iç yağları, donyağı, domuz yağı ve kemik yağıdır. Bu yağlar sodyum hidroksit ve potasyum hidroksit üzere kimyasal hususlarla karıştırılarak kaynatılıyor ya da yansımaya girmesi bekleniyor ve sonuç olarak sabun elde ediliyor. Sabunu köpürten de bu kimyasallar olduğu için dikkat ettiyseniz doğal sabunlar pek köpürmez.
İnsanların binlerce yıldır paklık emeliyle kullandığı sabun neyden yapılır sorusunu yanıtlayarak sabunun tarih sahnesindeki rolünden bahsettik. Artık suyumuz bol, sabunumuz bol; şahsi temizliğimize biraz daha dikkat etmemiz umuduyla.
Günümüzde sayısız kimyasal formül ile özel olarak geliştirilen sabunlar, eski vakit içinderda doğal yağlar ve bildiğimiz kül kullanılarak yapılıyordu. Farklı bölgelerde, o bölgeye has içeriklerle zenginleştirilen sabunun olmadığı bir devir neredeyse yok üzere fakat tabi bu sabun deyince aklınıza ne geldiğine göre değişir. Gelin sabun neyden yapılır sorusuna yakından bakalım ve bu paklık eserinin tarih sahnesindeki rolünden bahsedelim.
Sabunun ortaya çıktığı düşünülen efsane:
Tarihi gerçeklere geçmedilk evvel Latince sapo, Fransızca savon, İngilizce soap olarak isimlendirilen sabunun ortaya çıkış efsanesinden bahsedelim. Derler ki Roma İmparatorluğu devrinde Roma kenti yakınlarındaki Sapo Dağı eteklerinde bulunan Tiber Nehri’nde kadınların yıkadıkları çamaşırlar epeyce daha pak olurmuş. Çünkü bu dağa yağmur yağdıkça hayvansal yağlar ile kül karışarak ırmağa akar ve bir cins sabunlu su oluştururmuş.
Binlerce yıl evvel bile beşerler sabun kullanılıyordu:
Sabunu kimin ne vakit icat ettiği kesin olarak bilinmiyor lakin mevzu hakkındaki en eski buluntular milattan evvel 2800’lü yılları, Babil periyodunu işaret ediyor. İlkel silindirler ortasında sabuna benzeri unsurlar bulundu, bunların yağların külle kaynatılması kararı elde edildiği iddia ediliyor. Milattan evvel 2500’lü senelera tarihlenen öteki bir Sümer kil tabletinde ise yağ ve odun külü kullanılarak yapılan bir sabun tanımına yer veriliyor. Bu karışım, yünlü giysileri yıkamak için kullanılıyordu.
Konu hakkındaki öteki bir kaynak ise milattan evvel 1550 yılına tarihlenen Ebers papirüs ismi verilen bir doküman. Bu evraka bakılırsa antik Mısırlılar hayvansal yağları ve bitkisel yağları trona olarak isimlendirdikleri bir soda külü ile karıştırarak sabun yapıyorlardı. Bu unsur ilaç olarak ve yün gereçlerin işlenmesinde kullanılıyordu.
Milattan evvel 556 – 539 yılları içinde yaşandığı düşünülen Babil’in Nabonidus periyodunda hizmetçi kızların meskenlerin yerinde bulunan taşları yıkamak hedefiyle kül, yağ ve susam karışımından oluşan bir çeşit sabun kullandıkları biliniyor. Birebir devirde Doğu Akdeniz’de zeytinyağı ve domuz yağı ile hazırlanan bir cins sabun kullanılıyordu.
Romalılar sabunla tanışana kadar farklı bir yıkanma biçimleri vardı:
Yaşlı Plinius’un anlatılarına bakılırsa Romalıların sabun ile tanışması milattan daha sonra 1. yüzyılda gerçekleşti. Galyalılar tarafınca icat edilen ve hayvansal yağlar ile kül kullanılarak yapılan sabunla tanışmadan evvel Romalılar büyük bir sıcak su havuzunda daima birlikte yıkanarak kirlerinden arınıyor ya da bir çeşit yağ ile bedenlerine masaj yaptırdıktan daha sonra kir ile birlikte bu yağı strigil ismi verilen spatula gibisi bir alet ile bedenlerinden kazıyorlardı.
Milattan daha sonra 2. yüzyılda Galen isimli Romalı bir tabip sodalı su kullanarak bir çeşit sabun icat etti. Bu sabun hem eşya paklığı tıpkı vakitte şahsi paklık için kullanılıyordu. Aynı devirde Çinliler domuz pankreası ile bitki külünü karıştırarak bir tıp paklık gereci yapıyorlardı. Çinliler uzun mühlet hayvansal yağ ile yapılan sabunları kullanmamışlardır.
Sabun olmadığı için Ortaçağda Avrupalılar veba ile tanıştı:
Roma ve Germen halklarında sabun bilinen ve kullanılan bir paklık malzemesiydi. Fakat işler Roma İmparatorluğu’nun yıkılması ile değişti. Avrupa’nın yaşadığı kaotik devir boyunca ne sabun üretildi ne de ithal edildi. Paklığın neredeyse hiç olmadığı halk içinde veba süratle yayıldı ve daha sonra olanları aslına bakarsanız hepimiz biliyoruz.
7. yüzyıla geldiğimizde ise işler bir daha değişti zira Orta Doğu ile Avrupa içinde ticaret yapılmaya başladı ve Avrupalılar, zeytinyağı ve kireç kullanılarak yapılan sabunla tanıştılar. elbette Avrupalılar bu sabunlara kendi dokunuşlarını ekleyerek kokulu sabunlar yapmaya başladılar.
19. yüzyıla kadar sabun lüks bir eserdi:
Avrupalıların sabun ile tanışmasından daha sonra işin ustaları ortaya çıkmaya başladı. Marsilya ve Londra’da sayısız küçük atölyede sabun üretilir hale geldi. 17. yüzyılda Amerikan kolonilerinde de bu atölyelerden vardı. bu vakitte Avrupalı soylular içinde yıkanmak artık bir tıp moda haline gelmişti.
elbet canına yandığımın İngilizleri her insanın sabun yapmasına müsaade vermiyor, üreticilere büyük vergiler yüklüyorlardı. Bu niçinle uzun yıllar boyunca sabun üretilmesine karşın epey değerli olduğu için sadece güçlü soylular tarafınca kullanılıyordu. 1850 yılında William Gossage’ın uygun fiyatlı ve kaliteli sabun üretmeye başlaması ile bir arada halk da bu temel paklık eserine erişir hale geldi.
Bildiğimiz manadaki sabunun ortaya çıkmasını ise savaşlar sağladı:
Savaşlar, milyonlarca insanın vefatına niye olan cinayet seremonileri olmalarına karşın kabul etmek gerekiyor ki tüm yenilikler savaşlar sırasında ortaya çıktı. 1916 yılına kadar tüm dünyada sabun doğal materyaller kullanılarak üretiliyordu. Derken Birinci Dünya Savaşı, epeyce geçmeden de İkinci Dünya Savaşı çıkınca durum değişti.
Savaşlar sırasında tüm dünyada bir hayli temel tüketim hususuna erişim sağlanamaz hale geldi. Hayvansal yağ, bitkisel yağ, katı yağ, sıvı yağ hiç biri piyasada yoktu. Bilim insanları bahse müdahil oldular ve yağ gibisi bir tesir gösterecek kimyasal eserler ortaya çıkardılar. Bugün kullandığımız deterjanların hammaddesi hala bu kimyasallardır. Birebir kimyasallar sabunlarda da kullanılıyor fakat insan sıhhatine olumsuz tesirleri niçiniyle doğal sabunlar öneriliyor.
Bugün sabun neyden yapılır, sabunu köpürten husus nedir?
Bugün artık kül kullanılmasa bile hala sabun imalinin temel unsurları hindistan cevizinden, palm çekirdeğinden, defniçin, zeytinden, mısırdan, soyadan elde edilen bitkisel yağlar ve hayvansal iç yağları, donyağı, domuz yağı ve kemik yağıdır. Bu yağlar sodyum hidroksit ve potasyum hidroksit üzere kimyasal hususlarla karıştırılarak kaynatılıyor ya da yansımaya girmesi bekleniyor ve sonuç olarak sabun elde ediliyor. Sabunu köpürten de bu kimyasallar olduğu için dikkat ettiyseniz doğal sabunlar pek köpürmez.
İnsanların binlerce yıldır paklık emeliyle kullandığı sabun neyden yapılır sorusunu yanıtlayarak sabunun tarih sahnesindeki rolünden bahsettik. Artık suyumuz bol, sabunumuz bol; şahsi temizliğimize biraz daha dikkat etmemiz umuduyla.