ahmetbeyler
Yeni Üye
Osmanlı İmparatorluğu periyodunda şer’i yani dini kurallara nazaran düzenlenmiş bir hukuk sistemi olduğunu biliyoruz. Bu çeşit bir hukuk sistemi, dini kurallara göre yönetilen bir fazlaca devlette görülmektedir. İslam devletlerinde bu sistemin ortaya çıkışı şüphesiz İslamiyet’in birinci senelerında Hz. Muhammed ile başlamıştır. Şer’i hukuk sisteminde yetkili kişi kadıdır ve bu sistem, kadılık sistemi olarak isimlendirilmektedir.
İlk gününden beri baktığımız vakit İslam devletlerinde kadıların bakılırsavleri genel olarak tüzel kuralları uygulamak üzerinedir. Yani kadılar bir nevi günümüzün hakimleridir. Fakat Osmanlı İmparatorluğu kadılık sistemini genişletmiş ve bu şahıslara bununla birlikte idari nazaranvler de vermiştir. Gelin Osmanlı’da kadıların nazaranvleri nelerdir yakından bakalım ve kadılığın tarihi hakkındaki bilgileri gorelim.
Kadılık sistemi nedir, nasıl ortaya çıkmıştır?
Kadılık sistemi; İslam devletlerinde tüzel uyuşmazlıkları çözmek, ceza vermek, hükümleri infaz etmek üzere bakılırsavlerin kadı isimli yetkili bir şahsa verildiği sistemdir. Yani kadılar, tüzel süreçleri yapan günümüzdeki yargıçlardır. Tüzel yetkileri olsa bile tarihin farklı devirlerinde mali, idari, dini, eğitim nazaranvleri de olmuştur.
İslam hukukunun bir modülü olan kadılık sistemi, İslam peygamberi Hz. Muhammed’in Medine’de kurduğu devlet ile başlamıştır ve kendisi birinci kadı olarak kabul edilir. Devlet genişledikçe sahabeleri kadı olarak atamış ve onlara hukuksal, idari yetkiler vermiştir. Kadılık sistemi dört halife devrinde de bu türlü sürmüştür.
Emevi Devleti’nin birinci halifesi olan Muaviye, yargı işlerine karışmamış ve hukuk işlerini büsbütün kadılara devretmiştir. Abbasiler periyodundaki halife Harun Reşid, Ebu Yusuf’u kādılkudât olarak atamıştır. Endülüslerde ve Fatimilerde de misal bir biçimde uygulanan kadılık sistemi, Türklerin İslamiyeti kabul etmesi ile bir arada Selçuklular, İlhanlılar, Karakoyunlular ve Akkoyunlularda da uygulanmıştır.
Osmanlı Devleti’nde kadılık sistemi:
Türklerin İslamiyete geçmesi ile bir arada Türk beyliklerinde ve devletlerinde de kadılık sistemi uygulanır hale gelmiştir. Osmanlı Devleti’nin kurucusu Osman Bey’in kadı tayin ettiği bilinmektedir. Osmanlı kaynaklarında rastlanan birinci kadı, Bilecik kadısı olarak atanan Dursun Fakih’dir.
Osmanlı Devleti’nde kadılar, kaza ismi verilen küçük bölgelere atanırdı. Kadı, atandığı bölgenin hakimi, idarecisi, yöneticisi ve emniyet müdürü olarak bakılırsav yapardı. II. Mahmut ve akabinde Tanzimat periyodunda kadıların yetkisi sonlandırılarak sadece yargı işlerine bakmaları sağlanmıştır. 1924 yılında kadılık sistemi büsbütün kaldırılmıştır.
Osmanlı’da kadıları kim atar?
Kadılar kamu vazifelisi olarak çalıştıkları için medresede eğitim görmüş ve hukuk bilgisine sahip şahıslar içinden devlet tarafınca atanırdı. İlk vakit içinder kazaskerin önerisi, padişahın sonucu ile atanan kadılar, Fatih Sultan Mehmet ile bir arada vezirler tarafınca atanmaya başlamıştır.
Eğitim aldıktan daha sonra kadı olmak isteyen adaylar padişahın atadığı devirde padişah tarafınca, daha sonraki periyotta ise kazasker tarafınca bir imtihana tabi tutulurlardı. Yaklaşık beş yıllık staj ve İstanbul’daki bir yıllık asistanlık periyodundan daha sonra kadıların ataması yapılırdı. İnce elenip sık dokunan bu liyakat sistemi maalesef Yasal Sultan Süleyman devrinden daha sonra bozulmuş ve kıymetli makamlarda tanıdığı olan şahıslar kadı olarak atanır hale gelmiştir.
İki başlık altında inceleyebileceğimiz Osmanlı’da kadıların nazaranvleri nelerdir?
Osmanlı kadılık sisteminde kadıların birinci ve en değerli vazifesi şer’i mahkemelerde tüzel konularda karar vermektir. Nikah ve izdivaçları yapar, miras bölüştürür, yetimleri koruma eder, vasi tayinlerine ve azillere karar verir, vakıf ve vasiyet kararlarının yerine getirilmesini takip eder, cürüm davalarına ve cinayet davalarına bakarlar.
Kadılar kararların, Hanefi mezhebine uygun olarak verirlerdi. Davalar mescitte ya da bayanın meskeninde görülürdü. Kadılar isimli nazaranvleri kapsamında noter süreçleri de yapar ve vakfiye düzenler, varis atar, senet süreçlerini düzenler, yetim mallarına bakar, tapu kayıtlarını düzenler, evlenme ve boşanma süreçlerini gerçekleştirirdi.
bayanın idari bakılırsavleri:
Osmanlı kadılık sisteminde bayanın idari bakılırsavlerini de idari ve belediye olmak üzere ikiye ayırabiliriz. Kadı, idari bakılırsavleri kapsamında şehri yönetir, asayişi sağlar, esnaf loncalarını denetler, üretim yerlerini denetler, pazar yerlerini denetler, kentim imar sistemini yönetir ve cami, vakıf, okul üzere yerlerin idarelerini denetlerdi.
Belediye işlerine de bakan kadılar bu kapsamda kent paklığını sağlar, pazar yeri temin eder, mamüllerin fiyat denetimini yapar, ölçü aletlerini denetim eder, imar düzenlemesi yapar, karaborsadan satış yapılmasını maniler, mahallî yasaklar koyar ve yasaklara uymayanları cezalandırırdı.
Kadıların misyondan alınması ve yardımcıları:
Kadıların kazalara atandığı söylemiştik fakat bu kazalar her vakit küçük yerleşim yerleri olmazlar. Büyük bölgelerde bayanın bakılırsavlerini yerine getiren naibler bulunurdu. Bunun yanı sıra subaşı, asesbaşı, dizdar, mimarbaşı, imam, müftü ve katip üzere şahıslar de hanımın misyonlarında ona yardımcı olurlardı. Yani bir nevi günümüzdeki belediye sistemi uygulanmaktaydı.
Kadılar genel olarak nazaranv mühletleri bitene, kendileri ayrılana ya da ölene kadar atandıkları yerdeki nazaranvlerini sürdürürlerdi. İki kadı anlaşarak bakılırsav yerlerini değiştirebilirlerdi. bakılırsavi berbata kullanma, yolsuzluk yapma, engelli kalma üzere durumlarda kadı istifa edebilir ya da vazifeden alınabilirdi.
Kadılık sistemi, Avrupalı tüccarların Osmanlı’ya gelmesi ile birlikte zayıflamaya başladı:
Osmanlı Devleti’nin gerileme devrinde güç kaybetmesi ile bir arada teşkilat sistemi de zayıfladı ve bundan birinci etkilenen şüphesiz kadılar oldu. Lakin kadılar en büyük darbeyi 19. yüzyılda Avrupalı tüccarların ülkeye girişi ile bir arada aldılar. Şer’i hukuka göre yargılanamayan bu tüccarlar için ticaret mahkemesi kurulması ile bir arada kadılık sisteminin de sonu gelmeye yüz tuttu.
Kadılık yüksek gelir getiren bir iş değildi, saygınlığının da azalması ile bir arada artık medrese eğitimi görmüş şahısların bu kuruma ilgisi azaldı. Saygınlığın azalması daha sonrası halk artık hanımın mahkeme kurmasına gerek görmeden imamlardan palavra yanlış fetvalar almayı tercih etti. Rüşvet ve yolsuzluk haberlerinin de artması kararı hukuk sistemi tepetaklak oldu.
aslına bakarsan II. Mahmut devrinde başlayan ve Tanzimat devrinde süren ıslahatlarla birlikte kadıların elinde sadece yargı yetkisi kalmıştı. Ticaret mahkemelerinin kurulması, halkın fetva merakı derken kadılık sistemi sadece göstermelik bir hale geldi ve 1924 yılında 469 sayılı Mehakimi Şer’iyenin İlgasına ve Mehakim Teşkilâtına İlişkin Ahkâmı Muaddil Kanun ile bir arada kadılık kurumu büsbütün kaldırıldı.
İslam devletlerinde isimli ve idari bakılırsavlere sahip olan kadıların tarihinden bahsederek Osmanlı’da kadıların bakılırsavleri nelerdir sorusunu yanıtladık. Tarihten ders alıp da liyakat sistemi uygulamayan tüm toplumların sonu maalesef felaket olacaktır. Mevzu hakkındaki niyetlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.
İlk gününden beri baktığımız vakit İslam devletlerinde kadıların bakılırsavleri genel olarak tüzel kuralları uygulamak üzerinedir. Yani kadılar bir nevi günümüzün hakimleridir. Fakat Osmanlı İmparatorluğu kadılık sistemini genişletmiş ve bu şahıslara bununla birlikte idari nazaranvler de vermiştir. Gelin Osmanlı’da kadıların nazaranvleri nelerdir yakından bakalım ve kadılığın tarihi hakkındaki bilgileri gorelim.
Kadılık sistemi nedir, nasıl ortaya çıkmıştır?
Kadılık sistemi; İslam devletlerinde tüzel uyuşmazlıkları çözmek, ceza vermek, hükümleri infaz etmek üzere bakılırsavlerin kadı isimli yetkili bir şahsa verildiği sistemdir. Yani kadılar, tüzel süreçleri yapan günümüzdeki yargıçlardır. Tüzel yetkileri olsa bile tarihin farklı devirlerinde mali, idari, dini, eğitim nazaranvleri de olmuştur.
İslam hukukunun bir modülü olan kadılık sistemi, İslam peygamberi Hz. Muhammed’in Medine’de kurduğu devlet ile başlamıştır ve kendisi birinci kadı olarak kabul edilir. Devlet genişledikçe sahabeleri kadı olarak atamış ve onlara hukuksal, idari yetkiler vermiştir. Kadılık sistemi dört halife devrinde de bu türlü sürmüştür.
Emevi Devleti’nin birinci halifesi olan Muaviye, yargı işlerine karışmamış ve hukuk işlerini büsbütün kadılara devretmiştir. Abbasiler periyodundaki halife Harun Reşid, Ebu Yusuf’u kādılkudât olarak atamıştır. Endülüslerde ve Fatimilerde de misal bir biçimde uygulanan kadılık sistemi, Türklerin İslamiyeti kabul etmesi ile bir arada Selçuklular, İlhanlılar, Karakoyunlular ve Akkoyunlularda da uygulanmıştır.
Osmanlı Devleti’nde kadılık sistemi:
Türklerin İslamiyete geçmesi ile bir arada Türk beyliklerinde ve devletlerinde de kadılık sistemi uygulanır hale gelmiştir. Osmanlı Devleti’nin kurucusu Osman Bey’in kadı tayin ettiği bilinmektedir. Osmanlı kaynaklarında rastlanan birinci kadı, Bilecik kadısı olarak atanan Dursun Fakih’dir.
Osmanlı Devleti’nde kadılar, kaza ismi verilen küçük bölgelere atanırdı. Kadı, atandığı bölgenin hakimi, idarecisi, yöneticisi ve emniyet müdürü olarak bakılırsav yapardı. II. Mahmut ve akabinde Tanzimat periyodunda kadıların yetkisi sonlandırılarak sadece yargı işlerine bakmaları sağlanmıştır. 1924 yılında kadılık sistemi büsbütün kaldırılmıştır.
Osmanlı’da kadıları kim atar?
Kadılar kamu vazifelisi olarak çalıştıkları için medresede eğitim görmüş ve hukuk bilgisine sahip şahıslar içinden devlet tarafınca atanırdı. İlk vakit içinder kazaskerin önerisi, padişahın sonucu ile atanan kadılar, Fatih Sultan Mehmet ile bir arada vezirler tarafınca atanmaya başlamıştır.
Eğitim aldıktan daha sonra kadı olmak isteyen adaylar padişahın atadığı devirde padişah tarafınca, daha sonraki periyotta ise kazasker tarafınca bir imtihana tabi tutulurlardı. Yaklaşık beş yıllık staj ve İstanbul’daki bir yıllık asistanlık periyodundan daha sonra kadıların ataması yapılırdı. İnce elenip sık dokunan bu liyakat sistemi maalesef Yasal Sultan Süleyman devrinden daha sonra bozulmuş ve kıymetli makamlarda tanıdığı olan şahıslar kadı olarak atanır hale gelmiştir.
İki başlık altında inceleyebileceğimiz Osmanlı’da kadıların nazaranvleri nelerdir?
- bayanın isimli gorevleri
- hanımın idari bakılırsavleri
Osmanlı kadılık sisteminde kadıların birinci ve en değerli vazifesi şer’i mahkemelerde tüzel konularda karar vermektir. Nikah ve izdivaçları yapar, miras bölüştürür, yetimleri koruma eder, vasi tayinlerine ve azillere karar verir, vakıf ve vasiyet kararlarının yerine getirilmesini takip eder, cürüm davalarına ve cinayet davalarına bakarlar.
Kadılar kararların, Hanefi mezhebine uygun olarak verirlerdi. Davalar mescitte ya da bayanın meskeninde görülürdü. Kadılar isimli nazaranvleri kapsamında noter süreçleri de yapar ve vakfiye düzenler, varis atar, senet süreçlerini düzenler, yetim mallarına bakar, tapu kayıtlarını düzenler, evlenme ve boşanma süreçlerini gerçekleştirirdi.
bayanın idari bakılırsavleri:
Osmanlı kadılık sisteminde bayanın idari bakılırsavlerini de idari ve belediye olmak üzere ikiye ayırabiliriz. Kadı, idari bakılırsavleri kapsamında şehri yönetir, asayişi sağlar, esnaf loncalarını denetler, üretim yerlerini denetler, pazar yerlerini denetler, kentim imar sistemini yönetir ve cami, vakıf, okul üzere yerlerin idarelerini denetlerdi.
Belediye işlerine de bakan kadılar bu kapsamda kent paklığını sağlar, pazar yeri temin eder, mamüllerin fiyat denetimini yapar, ölçü aletlerini denetim eder, imar düzenlemesi yapar, karaborsadan satış yapılmasını maniler, mahallî yasaklar koyar ve yasaklara uymayanları cezalandırırdı.
Kadıların misyondan alınması ve yardımcıları:
Kadıların kazalara atandığı söylemiştik fakat bu kazalar her vakit küçük yerleşim yerleri olmazlar. Büyük bölgelerde bayanın bakılırsavlerini yerine getiren naibler bulunurdu. Bunun yanı sıra subaşı, asesbaşı, dizdar, mimarbaşı, imam, müftü ve katip üzere şahıslar de hanımın misyonlarında ona yardımcı olurlardı. Yani bir nevi günümüzdeki belediye sistemi uygulanmaktaydı.
Kadılar genel olarak nazaranv mühletleri bitene, kendileri ayrılana ya da ölene kadar atandıkları yerdeki nazaranvlerini sürdürürlerdi. İki kadı anlaşarak bakılırsav yerlerini değiştirebilirlerdi. bakılırsavi berbata kullanma, yolsuzluk yapma, engelli kalma üzere durumlarda kadı istifa edebilir ya da vazifeden alınabilirdi.
Kadılık sistemi, Avrupalı tüccarların Osmanlı’ya gelmesi ile birlikte zayıflamaya başladı:
Osmanlı Devleti’nin gerileme devrinde güç kaybetmesi ile bir arada teşkilat sistemi de zayıfladı ve bundan birinci etkilenen şüphesiz kadılar oldu. Lakin kadılar en büyük darbeyi 19. yüzyılda Avrupalı tüccarların ülkeye girişi ile bir arada aldılar. Şer’i hukuka göre yargılanamayan bu tüccarlar için ticaret mahkemesi kurulması ile bir arada kadılık sisteminin de sonu gelmeye yüz tuttu.
Kadılık yüksek gelir getiren bir iş değildi, saygınlığının da azalması ile bir arada artık medrese eğitimi görmüş şahısların bu kuruma ilgisi azaldı. Saygınlığın azalması daha sonrası halk artık hanımın mahkeme kurmasına gerek görmeden imamlardan palavra yanlış fetvalar almayı tercih etti. Rüşvet ve yolsuzluk haberlerinin de artması kararı hukuk sistemi tepetaklak oldu.
aslına bakarsan II. Mahmut devrinde başlayan ve Tanzimat devrinde süren ıslahatlarla birlikte kadıların elinde sadece yargı yetkisi kalmıştı. Ticaret mahkemelerinin kurulması, halkın fetva merakı derken kadılık sistemi sadece göstermelik bir hale geldi ve 1924 yılında 469 sayılı Mehakimi Şer’iyenin İlgasına ve Mehakim Teşkilâtına İlişkin Ahkâmı Muaddil Kanun ile bir arada kadılık kurumu büsbütün kaldırıldı.
İslam devletlerinde isimli ve idari bakılırsavlere sahip olan kadıların tarihinden bahsederek Osmanlı’da kadıların bakılırsavleri nelerdir sorusunu yanıtladık. Tarihten ders alıp da liyakat sistemi uygulamayan tüm toplumların sonu maalesef felaket olacaktır. Mevzu hakkındaki niyetlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.