ahmetbeyler
Yeni Üye
İklim krizi bugünün ve geleceğimizin emsalsiz gerçeği. Dünya insan kaynaklı tetikleyiciler sebebiyle giderek daha sıcak bir yer haline geliyor. Uzmanlara göre dünya genelinde ortalama sıcaklık 1,1 derece artmış durumda ve karbon emisyonları denetim altına alınmadıkça bu biçimde de devam edecek.
1,1 derece kulağa fazla yüksek bir artış üzere gelmeyebilir. Ancak bu bir ortalama paha ve aslında tahmin ettiğinizden epeyce daha fazla tesiri var. Dünya genelinde sayısı artan ve müddeti uzayan sıcak hava dalgaları, birlikteinde kuraklık dönemlerinde artışı, orman yangınlarını, kimi bölgelerde çok yağış ve selleri getiriyor.
İnsanlar hakikaten ‘sıcaktan ölüyor’
Markete çıkıp meskene gelene kadar tahammül etmekte zorlandığımız ve meskene gelip klimanın karşısına geçince ‘öldüm sıcaktan’ dediğimiz anlar aslında hiç bir şey. Zira dünyanın dört bir yanında beşerler nitekim sıcaktan ölüyor.
Yüksek sıcaklık kaynaklı ölümlerin bu kadar artmasının niçini, daha sık ve uzun müddetli yaşanan sıcak hava dalgaları. Sıcak hava dalgalarının bu kadar ağırlaşmasının niçinlerinden biri de ısı kubbesi isimli hava olayı. Son günlerde bilhassa Avrupa ve Amerika’da yaşanan çok sıcaklar ve vefatlar daha sonrası ismini daha sık duyduğumuz bu kavram, adeta yerin üstünde ‘cehennemi’ yaratıyor.
Peki nedir bu ısı kubbesi?
Isı kubbesi, en sıradan tarifiyle basıncın yüksek olduğu bir bölgede sıcak havanın bu basıncın tesiriyle aşağı yanlışsız bastırılarak ağırlaşması diyebiliriz. Yani yüksek basınç bir nevi ‘kubbe’ bakılırsavi nazaranrek sıcak havayı içeride hapsediyor, hareketsiz ve yüksek nemli bir hava yaratıyor. Tüm bunlar bir ortaya geldiğinde ise olağandan çok daha yüksek bir sıcaklık oluşuyor.
Kimi uzmanlar durumu ‘bir tencere kapağının sıcak havayı hapsederek tencerenin içerisinde döngüye sokmasına’ benzetiyor. Isı kubbelerinin oluşmasına niye olan şey araştırıldığındaysa gerisinde jet rüzgarları ve okyanuslarda yaşanan yüksek sıcaklık değişiklikleri olduğu görülüyor.
Jet rüzgarları atmosferin üst kısımlarında batıdan doğuya gerçek hareket eden ve bunu yaparken kuzey-güney istikametleri içinde dalgalı bir akış sergileyen rüzgarlar olarak tanımlanıyor. Bu rüzgarlar sıcak ve soğuk hava içindeki hudutları takip ederek hareket ediyor.
Okyanuslarda yaşanan sıcaklık değişiklikleri ve ısınma ile jet rüzgarlarının gücünde ve istikametinde yaşanan değişimler bir ortaya gelince, sıcak hava dalgası bir yüksek basınç bölgesinde hapsoluyor ve üstte bahsetmiş olduğumiz ısı kubbesi oluşmuş oluyor.
Bilim insanları, yüksek hava sıcaklıklarının ve oluşan sıcaklık ve basınç farklılıklarının jet rüzgarlarının hareketlerini değiştirdiğini tabir ediyor. Bu da, geçtiği bölgede düşük basınç alanlarının oluşmasını sağlayan jet rüzgarlarının bu vazifesi yerine getirememesine sebep oluyor.
Isı kubbeleri günlerce hatta haftalarca tesirini devam ettirebiliyor. Müddet uzadıkça döngü yenidenlanarak tesirini artırabiliyor. Isı kubbesi tesiri aslında yeni gözlemlenen bir olay değil. Hatta geçmiş senelerda yaşanan ısı kubbesi tesiri devirlerinde yaşanan ölümlere göz atıldığında toplam sayının on binlerce olduğunu söylemek mümkün. Ancak artık fazlaca daha sık yaşanıyor ve tesiri de epeyce daha kuvvetli…
Her bir adımı birbirine bağlı, daima yinelayan vahim bir döngü
Maalesef dünya genelinde iklim değişikliği kaynaklı sıcaklık değişimleri yaşanmaya devam ettikçe, bu cinsten her bir adımı adeta birbirini besleyen zincirleme tabiat olayları daha sık görülecek.
Okyanuslar ısınıyor. Oluşan basınç ve sıcaklık değişimleri rüzgarların taraflarını ve güçlerini etkiliyor. Rüzgarların koruduğu basınç istikrarları bozuluyor. Bu da daha epey ısınmaya ve ölümlere yol açıyor…
Isı kubbesi, nemli ve sakin hava sebebiyle adeta bir fırın tesiri yaratarak sıcaklık kaynaklı ölümlerin artmasına niye oluyor.
Hava hayli sıcak olduğunda bedenimiz ısıyı düşürmek için terler. Ancak havadaki nem oranı arttıkça bedenin ter ile ısı atması engellenir. Yani bedenimiz soğuyamaz. Isı kubbesi de yarattığı bu tesir sebebiyle bedenin soğuyamamasına ve sıcaklık sebebiyle bedende çeşitli tepkilerin oluşmasına yol açar.
Yüksek nem oranı hissedilen sıcaklığı da artırdığından hava nemin azamî düzeyde olduğu ısı kubbesi bölgelerinde oldukca daha sıcak hissediliyor. Tüm bu etmenler bir ortaya geldiğinde, vefatla sonuçlanan rahatsızlıklar ortaya çıkıyor.
Orman yangınları, eriyen kablolar, sıcaktan bozulan yollar…
Isı kubbesinin insan üzerinde olduğu kadar etraf üzerinde de yıkıcı tesirleri var. Amerika, Kanada ve Avrupa ülkelerinde yaşanan ısı kubbesi tesiri orman yangınlarının sayısını katladı.
Sıcaklıklar o kadar yükseldi ki kablolar, araba modülleri, trafik levhaları eridi, asfaltlarda bozulmalar meydana geldi. Tüm bu tesirlerin niçini olan olaylar zincirinin gelecek senelerda daha sık yaşanması bekleniyor. Hatta o denli ki bilim insanları 50 derece üzere çok sıcakların gelecek senelerda ‘serin’ bile kabul edilebileceğini söylüyor…
Uzmanlar sıcaklardan korunmak için sistemli su tüketimine, günün çok sıcak saatlerinde güneş altında kalmamaya ihtimam göstermeye ve bulantı, halsizlik, baş dönmesi üzere belirtiler olması durumunda profesyonel dayanak almaya dikkat çekiyor.
Kaynaklar: ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer Yönetimi, İngiliz Kraliyet Meteoroloji Topluluğu, Scientific American, BBC News
1,1 derece kulağa fazla yüksek bir artış üzere gelmeyebilir. Ancak bu bir ortalama paha ve aslında tahmin ettiğinizden epeyce daha fazla tesiri var. Dünya genelinde sayısı artan ve müddeti uzayan sıcak hava dalgaları, birlikteinde kuraklık dönemlerinde artışı, orman yangınlarını, kimi bölgelerde çok yağış ve selleri getiriyor.
İnsanlar hakikaten ‘sıcaktan ölüyor’
Markete çıkıp meskene gelene kadar tahammül etmekte zorlandığımız ve meskene gelip klimanın karşısına geçince ‘öldüm sıcaktan’ dediğimiz anlar aslında hiç bir şey. Zira dünyanın dört bir yanında beşerler nitekim sıcaktan ölüyor.
Yüksek sıcaklık kaynaklı ölümlerin bu kadar artmasının niçini, daha sık ve uzun müddetli yaşanan sıcak hava dalgaları. Sıcak hava dalgalarının bu kadar ağırlaşmasının niçinlerinden biri de ısı kubbesi isimli hava olayı. Son günlerde bilhassa Avrupa ve Amerika’da yaşanan çok sıcaklar ve vefatlar daha sonrası ismini daha sık duyduğumuz bu kavram, adeta yerin üstünde ‘cehennemi’ yaratıyor.
Peki nedir bu ısı kubbesi?
Isı kubbesi, en sıradan tarifiyle basıncın yüksek olduğu bir bölgede sıcak havanın bu basıncın tesiriyle aşağı yanlışsız bastırılarak ağırlaşması diyebiliriz. Yani yüksek basınç bir nevi ‘kubbe’ bakılırsavi nazaranrek sıcak havayı içeride hapsediyor, hareketsiz ve yüksek nemli bir hava yaratıyor. Tüm bunlar bir ortaya geldiğinde ise olağandan çok daha yüksek bir sıcaklık oluşuyor.
Kimi uzmanlar durumu ‘bir tencere kapağının sıcak havayı hapsederek tencerenin içerisinde döngüye sokmasına’ benzetiyor. Isı kubbelerinin oluşmasına niye olan şey araştırıldığındaysa gerisinde jet rüzgarları ve okyanuslarda yaşanan yüksek sıcaklık değişiklikleri olduğu görülüyor.
Jet rüzgarları atmosferin üst kısımlarında batıdan doğuya gerçek hareket eden ve bunu yaparken kuzey-güney istikametleri içinde dalgalı bir akış sergileyen rüzgarlar olarak tanımlanıyor. Bu rüzgarlar sıcak ve soğuk hava içindeki hudutları takip ederek hareket ediyor.
Okyanuslarda yaşanan sıcaklık değişiklikleri ve ısınma ile jet rüzgarlarının gücünde ve istikametinde yaşanan değişimler bir ortaya gelince, sıcak hava dalgası bir yüksek basınç bölgesinde hapsoluyor ve üstte bahsetmiş olduğumiz ısı kubbesi oluşmuş oluyor.
Bilim insanları, yüksek hava sıcaklıklarının ve oluşan sıcaklık ve basınç farklılıklarının jet rüzgarlarının hareketlerini değiştirdiğini tabir ediyor. Bu da, geçtiği bölgede düşük basınç alanlarının oluşmasını sağlayan jet rüzgarlarının bu vazifesi yerine getirememesine sebep oluyor.
Isı kubbeleri günlerce hatta haftalarca tesirini devam ettirebiliyor. Müddet uzadıkça döngü yenidenlanarak tesirini artırabiliyor. Isı kubbesi tesiri aslında yeni gözlemlenen bir olay değil. Hatta geçmiş senelerda yaşanan ısı kubbesi tesiri devirlerinde yaşanan ölümlere göz atıldığında toplam sayının on binlerce olduğunu söylemek mümkün. Ancak artık fazlaca daha sık yaşanıyor ve tesiri de epeyce daha kuvvetli…
Her bir adımı birbirine bağlı, daima yinelayan vahim bir döngü
Maalesef dünya genelinde iklim değişikliği kaynaklı sıcaklık değişimleri yaşanmaya devam ettikçe, bu cinsten her bir adımı adeta birbirini besleyen zincirleme tabiat olayları daha sık görülecek.
Okyanuslar ısınıyor. Oluşan basınç ve sıcaklık değişimleri rüzgarların taraflarını ve güçlerini etkiliyor. Rüzgarların koruduğu basınç istikrarları bozuluyor. Bu da daha epey ısınmaya ve ölümlere yol açıyor…
Isı kubbesi, nemli ve sakin hava sebebiyle adeta bir fırın tesiri yaratarak sıcaklık kaynaklı ölümlerin artmasına niye oluyor.
Hava hayli sıcak olduğunda bedenimiz ısıyı düşürmek için terler. Ancak havadaki nem oranı arttıkça bedenin ter ile ısı atması engellenir. Yani bedenimiz soğuyamaz. Isı kubbesi de yarattığı bu tesir sebebiyle bedenin soğuyamamasına ve sıcaklık sebebiyle bedende çeşitli tepkilerin oluşmasına yol açar.
Yüksek nem oranı hissedilen sıcaklığı da artırdığından hava nemin azamî düzeyde olduğu ısı kubbesi bölgelerinde oldukca daha sıcak hissediliyor. Tüm bu etmenler bir ortaya geldiğinde, vefatla sonuçlanan rahatsızlıklar ortaya çıkıyor.
Orman yangınları, eriyen kablolar, sıcaktan bozulan yollar…
Isı kubbesinin insan üzerinde olduğu kadar etraf üzerinde de yıkıcı tesirleri var. Amerika, Kanada ve Avrupa ülkelerinde yaşanan ısı kubbesi tesiri orman yangınlarının sayısını katladı.
Sıcaklıklar o kadar yükseldi ki kablolar, araba modülleri, trafik levhaları eridi, asfaltlarda bozulmalar meydana geldi. Tüm bu tesirlerin niçini olan olaylar zincirinin gelecek senelerda daha sık yaşanması bekleniyor. Hatta o denli ki bilim insanları 50 derece üzere çok sıcakların gelecek senelerda ‘serin’ bile kabul edilebileceğini söylüyor…
Uzmanlar sıcaklardan korunmak için sistemli su tüketimine, günün çok sıcak saatlerinde güneş altında kalmamaya ihtimam göstermeye ve bulantı, halsizlik, baş dönmesi üzere belirtiler olması durumunda profesyonel dayanak almaya dikkat çekiyor.
Kaynaklar: ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer Yönetimi, İngiliz Kraliyet Meteoroloji Topluluğu, Scientific American, BBC News