ahmetbeyler
Yeni Üye
Son senelerda görsellik üzerine heyeti toplumsal medya platformlarının kullanım yoğunluğunun artması ile bir arada bilhassa de gençlerin söz haznesi giderek daraldı. Her gün binlerce söz kullanarak yazıyor ve konuşuyoruz fakat bu sözler birçok vakit birbirine misal sıradan yapılardan oluşuyor. Hiç düşündünüz mü, en son ne vakit şöyleki ağzınızı dolduran ve dinleyenin kulağının pasını silen eski Türkçe bir söz kullandınız?
Günümüzde kullandığımız Türkçenin İngilizce ile karışması üzere eski Türkçe dediğimiz sözler de Farsça, Arapça ve kimi vakit Fransızcadan lisanımıza geçmiş oluyorlar. Fakat lisan yaşayan bir yapıdır ve tüm bu yabancı sözcükleri kültüre entegre ederek onları ayrılmaz bir modülümüz haline getirebilir. Gelin artık unutmak üzere olduğumuz ve hatta manasını bile bilmediğimiz eski Türkçe kelimelerden kimilerine yakından bakalım.
Unutmak üzere olduğumuz eski Türkçe sözler ve manaları:
Hissikablelvuku
Mamafih
Pâyidar
Vâkıf
Tahayyül
Münferit
Tumturak
Mütevellit
Müşkülpesent
Mütehassis
Lâyetezelzel
Muzır
Efsunkâr
Alicenap
Perdebîrun
Berceste
Feveran
Beyhude
Mutabık
Müteşekkir
Şikemperver
Namütenahi
Amiyâne
Beynelmilel
Lafügüzaf
Canhıraş
Lalettayin
Dilhun
Hissikablelvuku
Arapça bir sözcük olan ve lisanımıza buradan geçen hissikablelvuku, öngörü ve önsezi anlamlarına gelmektedir. Son vakit içinderda daha sık kullanılmaya başlayan bu söz, çabucak hemen olmadan bir şeyin olacağını hissetmek manasını taşır.
Mamafih
Osmanlıca bir sözcük olana mamafih, Arapçadan lisanımıza geçmiş bir sözcüktür. aynı vakitte, durum bu biçimdeyken, buna karşın gibi manalara gelmektedir. ‘…Mamafih, her yokuşun bir inişi var.’ halinde daha hayli iki cümleyi bağlamak için kullanılmaktadır.
Pâyidar
Farsça bir sözcük olan ve lisanımıza buradan geçen pâyidar sözünün birinci a harfi şapkalı yazılır ve okunurken yumuşatılır. Pâyidar; sonsuza kadar yaşayacak olan, ölümsüz, kalıcı, devamlı gibi manalara gelmektedir. “Benim naçiz bedenim elbette bir gün toprak olacaktır. Lakin Türkiye Cumhuriyeti ebediyen payidar kalacaktır!” meselade olduğu üzere gibi kullanılır.
Vâkıf
Vakıf değil, vâkıf zira şapkalı yazılıyor ve okunurken yumuşatılıyor. Bilgisi olan kişi anlamına gelen sözcük ‘Konuya vâkıfım.’, ‘Konuya vâkıf mısınız?’ formunda kullanılmaktadır.
Tahayyül
Etimolojik olarak Arapça kökenli olan bu sözcük, hayal sözcüğünden türemiştir. Tahayyül; zihinde canlandırma, gözünün önüne getirme yani hayal etme manalarını taşımaktadır. ‘Bugünleri bu biçimde tahayyül etmemiştim.’ halinde kullanılır.
Münferit
Tek, farklı, kendi başına olan üzere manalara sahip olan münferit sözü, oldukça sık rastlanmayan anlamında da kullanılabilir. ‘Bunlar münferit olaylar.’ biçiminde kullanılabilir.
Tumturak
bir hayli kaynakta Arapça, birtakım kaynaklarda ise Farsça olduğu söylenen tumturak sözü; ihtişam, gösteriş, görkem anlamları taşımaktadır. ‘Tumturaklı kutlamalar bize hiç uygun değil.’ biçiminde kullanılır.
Mütevellit
Arapça kökenli bir sözcük olan ve lisanımıza buradan geçen mütevellit, bundan dolayı anlamına gelmektedir. ‘Çok kar yağdığından mütevellit geç kaldık.’ halinde kullanılmaktadır. Cümle ortasında niye sonuç bağlantısı kuruyor diyebiliriz.
Müşkülpesent
Arapça ya da Farsça kökenli olduğu düşünülen müşkülpesent sözü; detaycı, güç beğenen, titiz gibi manalara sahiptir. ‘Onun müşkülpesent yapısı bütün işleri zora sokuyor.’ halinde kullanılabilir.
Mütehassis
Mütehassıs değil, mütehassis. Mütehassıs uzmanlık demektir, mütehassis ise duygulanmış, duygulanan ve hisli gibi manalara gelmektedir. ‘Tüm bu yaşananlar yüzünde mütehassis oldum.’ formunda kullanılabilir.
Lâyetezelzel
Arapça kökenli bir sözcük olan ve lisanımıza buradan geçen lâyetezelzel sözü, sarsılmaz ve emniyetli gibi manalar taşımaktadır. ‘Onun lâyetezelzel yapısı, düşmanın gözünü korkutuyor.’ biçiminde kullanılabilir.
Muzır
Küçükleri Muzır Neşriyattan Muhafaza Kanunu niçiniyle yakın tarihimizde ismini sık sık duyduğumuz muzır sözü, zararlı manasına gelmektedir. Neşriyat da yayın demektir. Kullanıldığı yere göre yaramaz, haylaz üzere manalara da gelmektedir.
Efsunkâr
Efsunkâr sözü, efsun sözünden türemiştir. Efsun, büyülü manasına gelmektedir. Efsunkâr ise karşı konulmaz derecede etkileyici anlamına sahiptir. Bir bayanın hoşluğunu nitelemek için kullanılabilir.
Alicenap
Alicenap sözü en temel manasıyla cömert demektir. Bu mana ondan sonrasında onurlu, onurlu gibi yeni manalarla zenginleşmiştir. Lakin günümüzde daha epey pinti, cimri üzere manalarda kullanıldığı görülüyor. Yani sözcüğün kullanım alanına nazaran iğneleyici bir manaya sahip olabilir.
Perdebîrun
Farsça kökenli bir söz olan ve lisanımıza buradan geçen perdebîrun; açık saçık konuşan, edep mahrumu, utanmaz, terbiyesiz gibi manalar taşımaktadır. ‘Senin bu perdebîrun hareketlerin herkesi rahatsız ediyor.’ formunda kullanılabilir.
Berceste
Farsça kökenli bir sözcük olan ve lisanımıza buradan geçen berceste; güzel, latif, seçilmiş, pahalı gibi manalara sahiptir. Bir bayan ismi olarak kullanılabileceği üzere bu özelliklere sahip bir bayanı nitelendirmek için de kullanılabilir.
Feveran
Arapça kökenli bir sözcük olan ve lisanımıza buradan geçen feveran; kaynama, coşma, fışkırma gibi manalar taşımaktadır. Fevri davranışlar sergilemesi beklenen şahıslar için de kullanılabilir. ”Sabırlı olmak, parlamamak, duygusal feveranlardan uzak kalmak bizde hayli eksik.” meseladeki üzere kullanılabilir.
Beyhude
Farsça kökenli bir sözcük olan ve lisanımıza buradan geçen beyhude; yararı olmayan, manadan mahrum, boşa uğraş gibi manalara gelmektedir. ‘Bugüne kadar gösterdiğin tüm uğraş beyhudeydi.’ biçiminde kullanılmaktadır.
Mutabık
Arapça kökenli bir sözcük olan ve lisanımıza buradan geçen mutabık; uzlaşma ve muahede gibi manalara gelmektedir. ‘Gördüğümüz kadarıyla hepimiz bu hususta mutabıkız.’ halinde kullanılabilir.
Müteşekkir
Teşekkür ederken kullanılan müteşekkir sözünün tam manası; teşekkür eden, teşekkür borcu olan kişi demektir. ‘Tüm bu yaptıklarınıza müteşekkirim.’ formunda kullanılır.
Şikemperver
Bir sıfat olan şikemperver sözü; boğazına düşkün, yemek yemeyi seven, yemek yemekten zevk alan bireyleri nitelemek için kullanılabilir. ‘Şikemperver olduğu için kilo almasına şaşmamalı.’ halinde kullanılabilir.
Namütenahi
Arapça kökenli olan ve lisanımıza buradan geçen namütenahi sözcüğü, mütenahi sözünün olumsuz halidir. Mütenahi demek sonsuz, ucu bucağı olmayan, nihayeti olmayan demektir. Başına gelen na eki, olumsuzluk ekidir. Yani namütenahi demek, sonu olan demektir.
Amiyâne
Arapça ya da Farsça kökenli olduğu düşünülen âmiyâne sözü; sıradan, bayağı, sıradan gibi manalar taşımaktadır. Kullanıldığı yere nazaran kabaca ya da kibarca manalarına da gelmektedir. ‘Âmiyâne tabirle söylemek gerekirse bu tam bir saçmalık.’ biçiminde kullanılabilir.
Beynelmilel
Yakın vakte kadar siyasetçilerimiz tarafınca sık sık kullanılan beynelmilel sözcüğü, uluslararası demektir. “Atatürk’ün hayalindeki ülke, beynelmilel kültürü benimseyen bir Türkiye.” meselade olduğu üzere kullanılır.
Lafügüzaf
Farsça kökenli bir sözcük olan ve lisanımıza buradan gelen lafügüzaf sözü, boş laf anlamına gelmektedir. ‘Bu tehditler daima lafügüzaf.’ biçiminde kullanılmaktadır.
Canhıraş
Farsça kökenli olan ve lisanımıza buradan geçen canhıraş sözü; yürek paralayan, tüyler ürpertecek kadar fecî gibi manalara gelmektedir ve üzücü durumlar için kullanılır. ‘Onun canhıraş çığlıkları unutulacak üzere değil.’ biçiminde kullanılabilir.
Lalettayin
Arapça kökenli olan ve lisanımıza buradan geçen lalettayin sözü, bayağı ve rastgele bir gibi manalar taşımaktadır. “Lalettayin bir mart gününün lalettayin bir pazartesi…” meselade olduğu üzere kullanılabilir.
Dilhun
Bir sıfat olan dilhun; içi kan ağlayan, kederli, hüzünlü, acı çeken kişileri nitelemek için kullanılabilir. “Ne vakit kıbleye dönsem dilhun / Seni bir mahfede pûyan görürüm” meselade olduğu üzere kullanılabilir.
Unutmak üzere olduğumuz ve hatta manasını bile bilmediğimiz eski Türkçe sözlerden kimilerini listeleyerek özetlemek gerekirse manalarını örnekler üzerinden anlattık. olağan olarak bu liste fazlaca daha uzun olabilirdi. Listemizde olmasını istediğiniz eski Türkçe sözleri yorumlarda paylaşabilirsiniz.
Günümüzde kullandığımız Türkçenin İngilizce ile karışması üzere eski Türkçe dediğimiz sözler de Farsça, Arapça ve kimi vakit Fransızcadan lisanımıza geçmiş oluyorlar. Fakat lisan yaşayan bir yapıdır ve tüm bu yabancı sözcükleri kültüre entegre ederek onları ayrılmaz bir modülümüz haline getirebilir. Gelin artık unutmak üzere olduğumuz ve hatta manasını bile bilmediğimiz eski Türkçe kelimelerden kimilerine yakından bakalım.
Unutmak üzere olduğumuz eski Türkçe sözler ve manaları:
Hissikablelvuku
Mamafih
Pâyidar
Vâkıf
Tahayyül
Münferit
Tumturak
Mütevellit
Müşkülpesent
Mütehassis
Lâyetezelzel
Muzır
Efsunkâr
Alicenap
Perdebîrun
Berceste
Feveran
Beyhude
Mutabık
Müteşekkir
Şikemperver
Namütenahi
Amiyâne
Beynelmilel
Lafügüzaf
Canhıraş
Lalettayin
Dilhun
Hissikablelvuku
Arapça bir sözcük olan ve lisanımıza buradan geçen hissikablelvuku, öngörü ve önsezi anlamlarına gelmektedir. Son vakit içinderda daha sık kullanılmaya başlayan bu söz, çabucak hemen olmadan bir şeyin olacağını hissetmek manasını taşır.
Mamafih
Osmanlıca bir sözcük olana mamafih, Arapçadan lisanımıza geçmiş bir sözcüktür. aynı vakitte, durum bu biçimdeyken, buna karşın gibi manalara gelmektedir. ‘…Mamafih, her yokuşun bir inişi var.’ halinde daha hayli iki cümleyi bağlamak için kullanılmaktadır.
Pâyidar
Farsça bir sözcük olan ve lisanımıza buradan geçen pâyidar sözünün birinci a harfi şapkalı yazılır ve okunurken yumuşatılır. Pâyidar; sonsuza kadar yaşayacak olan, ölümsüz, kalıcı, devamlı gibi manalara gelmektedir. “Benim naçiz bedenim elbette bir gün toprak olacaktır. Lakin Türkiye Cumhuriyeti ebediyen payidar kalacaktır!” meselade olduğu üzere gibi kullanılır.
Vâkıf
Vakıf değil, vâkıf zira şapkalı yazılıyor ve okunurken yumuşatılıyor. Bilgisi olan kişi anlamına gelen sözcük ‘Konuya vâkıfım.’, ‘Konuya vâkıf mısınız?’ formunda kullanılmaktadır.
Tahayyül
Etimolojik olarak Arapça kökenli olan bu sözcük, hayal sözcüğünden türemiştir. Tahayyül; zihinde canlandırma, gözünün önüne getirme yani hayal etme manalarını taşımaktadır. ‘Bugünleri bu biçimde tahayyül etmemiştim.’ halinde kullanılır.
Münferit
Tek, farklı, kendi başına olan üzere manalara sahip olan münferit sözü, oldukça sık rastlanmayan anlamında da kullanılabilir. ‘Bunlar münferit olaylar.’ biçiminde kullanılabilir.
Tumturak
bir hayli kaynakta Arapça, birtakım kaynaklarda ise Farsça olduğu söylenen tumturak sözü; ihtişam, gösteriş, görkem anlamları taşımaktadır. ‘Tumturaklı kutlamalar bize hiç uygun değil.’ biçiminde kullanılır.
Mütevellit
Arapça kökenli bir sözcük olan ve lisanımıza buradan geçen mütevellit, bundan dolayı anlamına gelmektedir. ‘Çok kar yağdığından mütevellit geç kaldık.’ halinde kullanılmaktadır. Cümle ortasında niye sonuç bağlantısı kuruyor diyebiliriz.
Müşkülpesent
Arapça ya da Farsça kökenli olduğu düşünülen müşkülpesent sözü; detaycı, güç beğenen, titiz gibi manalara sahiptir. ‘Onun müşkülpesent yapısı bütün işleri zora sokuyor.’ halinde kullanılabilir.
Mütehassis
Mütehassıs değil, mütehassis. Mütehassıs uzmanlık demektir, mütehassis ise duygulanmış, duygulanan ve hisli gibi manalara gelmektedir. ‘Tüm bu yaşananlar yüzünde mütehassis oldum.’ formunda kullanılabilir.
Lâyetezelzel
Arapça kökenli bir sözcük olan ve lisanımıza buradan geçen lâyetezelzel sözü, sarsılmaz ve emniyetli gibi manalar taşımaktadır. ‘Onun lâyetezelzel yapısı, düşmanın gözünü korkutuyor.’ biçiminde kullanılabilir.
Muzır
Küçükleri Muzır Neşriyattan Muhafaza Kanunu niçiniyle yakın tarihimizde ismini sık sık duyduğumuz muzır sözü, zararlı manasına gelmektedir. Neşriyat da yayın demektir. Kullanıldığı yere göre yaramaz, haylaz üzere manalara da gelmektedir.
Efsunkâr
Efsunkâr sözü, efsun sözünden türemiştir. Efsun, büyülü manasına gelmektedir. Efsunkâr ise karşı konulmaz derecede etkileyici anlamına sahiptir. Bir bayanın hoşluğunu nitelemek için kullanılabilir.
Alicenap
Alicenap sözü en temel manasıyla cömert demektir. Bu mana ondan sonrasında onurlu, onurlu gibi yeni manalarla zenginleşmiştir. Lakin günümüzde daha epey pinti, cimri üzere manalarda kullanıldığı görülüyor. Yani sözcüğün kullanım alanına nazaran iğneleyici bir manaya sahip olabilir.
Perdebîrun
Farsça kökenli bir söz olan ve lisanımıza buradan geçen perdebîrun; açık saçık konuşan, edep mahrumu, utanmaz, terbiyesiz gibi manalar taşımaktadır. ‘Senin bu perdebîrun hareketlerin herkesi rahatsız ediyor.’ formunda kullanılabilir.
Berceste
Farsça kökenli bir sözcük olan ve lisanımıza buradan geçen berceste; güzel, latif, seçilmiş, pahalı gibi manalara sahiptir. Bir bayan ismi olarak kullanılabileceği üzere bu özelliklere sahip bir bayanı nitelendirmek için de kullanılabilir.
Feveran
Arapça kökenli bir sözcük olan ve lisanımıza buradan geçen feveran; kaynama, coşma, fışkırma gibi manalar taşımaktadır. Fevri davranışlar sergilemesi beklenen şahıslar için de kullanılabilir. ”Sabırlı olmak, parlamamak, duygusal feveranlardan uzak kalmak bizde hayli eksik.” meseladeki üzere kullanılabilir.
Beyhude
Farsça kökenli bir sözcük olan ve lisanımıza buradan geçen beyhude; yararı olmayan, manadan mahrum, boşa uğraş gibi manalara gelmektedir. ‘Bugüne kadar gösterdiğin tüm uğraş beyhudeydi.’ biçiminde kullanılmaktadır.
Mutabık
Arapça kökenli bir sözcük olan ve lisanımıza buradan geçen mutabık; uzlaşma ve muahede gibi manalara gelmektedir. ‘Gördüğümüz kadarıyla hepimiz bu hususta mutabıkız.’ halinde kullanılabilir.
Müteşekkir
Teşekkür ederken kullanılan müteşekkir sözünün tam manası; teşekkür eden, teşekkür borcu olan kişi demektir. ‘Tüm bu yaptıklarınıza müteşekkirim.’ formunda kullanılır.
Şikemperver
Bir sıfat olan şikemperver sözü; boğazına düşkün, yemek yemeyi seven, yemek yemekten zevk alan bireyleri nitelemek için kullanılabilir. ‘Şikemperver olduğu için kilo almasına şaşmamalı.’ halinde kullanılabilir.
Namütenahi
Arapça kökenli olan ve lisanımıza buradan geçen namütenahi sözcüğü, mütenahi sözünün olumsuz halidir. Mütenahi demek sonsuz, ucu bucağı olmayan, nihayeti olmayan demektir. Başına gelen na eki, olumsuzluk ekidir. Yani namütenahi demek, sonu olan demektir.
Amiyâne
Arapça ya da Farsça kökenli olduğu düşünülen âmiyâne sözü; sıradan, bayağı, sıradan gibi manalar taşımaktadır. Kullanıldığı yere nazaran kabaca ya da kibarca manalarına da gelmektedir. ‘Âmiyâne tabirle söylemek gerekirse bu tam bir saçmalık.’ biçiminde kullanılabilir.
Beynelmilel
Yakın vakte kadar siyasetçilerimiz tarafınca sık sık kullanılan beynelmilel sözcüğü, uluslararası demektir. “Atatürk’ün hayalindeki ülke, beynelmilel kültürü benimseyen bir Türkiye.” meselade olduğu üzere kullanılır.
Lafügüzaf
Farsça kökenli bir sözcük olan ve lisanımıza buradan gelen lafügüzaf sözü, boş laf anlamına gelmektedir. ‘Bu tehditler daima lafügüzaf.’ biçiminde kullanılmaktadır.
Canhıraş
Farsça kökenli olan ve lisanımıza buradan geçen canhıraş sözü; yürek paralayan, tüyler ürpertecek kadar fecî gibi manalara gelmektedir ve üzücü durumlar için kullanılır. ‘Onun canhıraş çığlıkları unutulacak üzere değil.’ biçiminde kullanılabilir.
Lalettayin
Arapça kökenli olan ve lisanımıza buradan geçen lalettayin sözü, bayağı ve rastgele bir gibi manalar taşımaktadır. “Lalettayin bir mart gününün lalettayin bir pazartesi…” meselade olduğu üzere kullanılabilir.
Dilhun
Bir sıfat olan dilhun; içi kan ağlayan, kederli, hüzünlü, acı çeken kişileri nitelemek için kullanılabilir. “Ne vakit kıbleye dönsem dilhun / Seni bir mahfede pûyan görürüm” meselade olduğu üzere kullanılabilir.
Unutmak üzere olduğumuz ve hatta manasını bile bilmediğimiz eski Türkçe sözlerden kimilerini listeleyerek özetlemek gerekirse manalarını örnekler üzerinden anlattık. olağan olarak bu liste fazlaca daha uzun olabilirdi. Listemizde olmasını istediğiniz eski Türkçe sözleri yorumlarda paylaşabilirsiniz.