ahmetbeyler
Yeni Üye
Şiir denilince her insanın aklına farklı bir tarif gelebilir lakin eminiz bunların en büyük ortak noktası kesinlikle his olacaktır. Zira kimi vakit ciltlerce kitapta anlatılamayan bir his, iki satırlık bir şiirde anlatılarak okuyucu için eşsiz dünyaların kapısını aralayabilir. Şiirin bu kuvvetli hali niçiniyle insanlık kendini kelamla söz etmeye başladığı günlerden beri şiirler söyleniyor ya da şiirler yazılıyor.
Edebiyat çeşitleri içinde en eskilerden bir tanesi olan şiir, kendi ortasında de çeşitlere ayrılıyor. olağan olarak kimi teknik detaylarla sınıflandırılan şiirler var fakat biz bu yazımızda şiirin konusuna göre sınıflandırılarak oluşturulmuş çeşitlerine odaklanacağız. elbette ayrıntılara geçmedilk evvel şiir nedir sorusu üzerinde biraz durarak şiirin tarihinden bahsetmemek olmaz. Gelin şiir nedir, tipleri nelerdir biraz daha yakından bakalım.
Şiir nedir? Tarihi, şiir tipleri ve özellikleri:
Hatırlayalım, şiir nedir?
En temel tarifiyle şiir; hislerin, niyetlerin ya da bir hayalin kendi ortasında bir tertibe sahip mısralar ile ahenkli bir lisan kullanılarak anlatılmasıdır. Edebiyat çeşitleri içinde en eskilerden bir tanesi olan şiir hakkında bugüne kadar yapılan sayısız tarif vardır.
Örneğin Ahmet Haşim şiir için ‘Nesre çevrilmesi mümkün olmayan nazım.’ demiştir.. Cahit Sıtkı Tarancı ise şiir için ‘Şiir, sözcüklerle hoş haller kurma sanatıdır.’ demiştir. Şiir; hece ölçüsü ile, aruz ölçüsü ile ya da özgür ölçü ile yazılabilir. Kendine mahsus özellikleri içinde şiiri düz yazıdan ayıran en temel nokta, nasıl yazılırsa yazılsın kendi ortasında bir ahenge sahip olmasıdır.
Şiir tarihi:
Şiirin tarihi seyahatinin bilgileri elbette öbür bir yazının konusu lakin tarihte karşımıza çıkan ilk şiirlerden bahsetmek gerekirse Antik Yunan demek mümkün. İngilizce şiir manasına gelen poetry kelimesi de esasen Antik Yunan kökenlidir. Şiir kavramı ile Antik Yunan’da karşılaşıyor olsak bile aslında tarihte her vakit şiir vardı.
Sözlü edebiyat eserleri maalesef bugüne gelemediği için yazılı kaynaklara baktığımız vakit milattan evvel 2500’lü senelerda Mısır hiyerogliflerine kazınmış şiirler buluyoruz. Milattan evvel 2000’li senelerda Sümerler, milattan evvel 2300’lü senelerda Akadlar, İbraniler, Çinliler, Araplar, Persler, Türkler ve daha birçok eski medeniyet his ve niyetlerini anlatmak için şiire başvurmuştur.
Konularına bakılırsa şiir tipleri ve özellikleri:
Coşkulu bir lisan kullanılarak his ve niyetlerin anlatıldığı şiirler lirik şiir olarak isimlendirilir. Antik Yunan’da bu tıp şiirler lir ismi verilen bir enstrümanla söylendikleri için böyle isimlendirilmiştir. Temel emeli okuyucuya ve dinleyiciye ağır his transferi yapmaktır.
Örnek;
Endülüs’te Raks
Zil, şal ve gül. Bu bahcede raksın bütün suratı…
Şevk akşamında endülüs üc kere kırmızı.
Aşkın sihirli müziği yüzlerce dildedir
İspanya neş’esi ile bu akşam bu zildedir.
Yelpaze çevrilir üzere birden dönüşleri,
İşveyle devriliş, örtünüşleri…
Her rengi istemez, gözümüz artık aldadır.
İspanya dalga dalga bu akşam bu şaldadır..
Alnında halka halka aşüfte kakülü
Gögsünde yosma gırnatanın en hoş gülü…
Raks ortasında bir durup oynar, yürür üzere;
Bir baş çevirmesiyle bakar öldürür üzere…
Gül derili, kor dudaklı, kömür gözlü sürmeli,
Şeytan diyor ki, sarmalı yüz sefer öpmeli.
Gözler kamaştıran şala, meftun eden güle
Her kalbi dolduran zile, her siniçin “Ole!”
Yahya Kemal Beyatlı
Pastoral şiir:
Çoban şiiri olarak da isimlendirilen pastoral şiir, doğal hoşlukların ve kır hayatının anlatıldığı şiir cinsidir. Bu şiir tipinde sade bir anlatım öne plana çıkar. Bir çobanın ağzından yazılan idil ve karşılıklı konuşma biçiminde yazılan eglog olmak üzere iki temel biçimi vardır.
Örnek;
Çoban Çeşmesi
Derinden derine ırmaklar ağlar,
Uzaktan uzağa çoban çeşmesi,
Ey suyun sesinden anlıyan bağlar,
Ne söyler su dağa çoban çeşmesi.
“Goynunu Tatlı’nın aşkı sarınca
Yol almış hayatın ufuklarınca,
O süratle dağları Ferhat yarınca
Başlamış akmağa çoban çeşmesi…
“bu biçimde başından aşkındı kederi,
Mermeri oyardı, taşı delerdi.
Kaç yanık yolcuya soğuk su verdi.
Değdi kaç dudaga çoban çesmesi.
Vefasız Aslı’ya yol gösteren bu,
Kerem’in sazına karşılık veren bu,
Kuruyan gözlere yaş gönderen bu…
Sızmadı toprağa çoban ceşmesi.
Leyla gelin oldu,
Mecnun mezarda,
Bir susuz yolcu yok artık dağlarda,
Ateşten kızaran bir gül ararda,
Gezer bağdan bağa çoban çeşmesi,
Ne şair yaş döker, ne aşık ağlar,
Tarihe karıştı eski sevdalar.
Beyhude seslenir, beyhude çağlar,
Bir sola, bir sağa çoban çeşmesi…
Faruk Nafiz Çamlıbel
Epik şiir:
Destansı bir anlatıma sahip olan ve dinleyenlere ağır his transferi yapmak için söylenen epik şiir, Yunanca destan manasına gelen epope kelimesinden türetilmiştir. Epik şiirlerde genel olarak savaş kıssaları, kahramanlık hikayeleri ve yiğitlik maceraları işlenir.
Örnek;
Kalktı göç eyledi Avşar elleri,
Ağır ağır giden eller bizimdir.
Arap atlar yakın eder ırağı,
Yüce dağdan aşan yollar bizimdir.
Belimizde kılıcımız Kirmani,
Taşı deler mızrağımın temreni.
Hakkımızda devlet etmiş fermanı,
Ferman padişahın,dağlar bizimdir.
Dadaloğlu’m birgün hengame kurulur,
Öter tüfek davlumbazlar vurulur.
Nice koçyiğitler yere serilir,
Ölen ölür, kalan sağlar bizimdir.
Dadaloğlu
Didaktik şiir:
Okuyucusuna ve dinleyicisine belli bir mevzuyu anlatmak ve öğüt vermek gayesiyle yazılan şiirler didaktik şiir olarak isimlendirilir. Edebiyatımızda ta’limî olarak da isimlendirilen didaktik şiirlerin temel hedefi öğretici olmak olduğu için his istikametinden zayıf olabilir.
Örnek;
Karga ile Tilki
Bir kısma konmuştu karga cenapları;
Ağzında bir kesim peynir vardı.
Sayın tilki kokuyu almış olmalı;
Ona nağme yapmaya başladı:
“Ooooo! Karga cenapları, merhaba!
“Ne kadar hoşsunuz; ne kadar şirinsiniz
“Gözüm kör olsun yalanım var ise
“Tüyleriniz üzereyse sesiniz
“Sultanı sayılırsınız bütün bu ormanın.”
Keyfinden aklı başından gitti bay karganın;
Göstermek için hoş sesini
Açınca ağzını düşürdü nevâlesini.
Tilki kapıp onu dedi ki: “Efendiciğim,
Size küçük bir ders vereceğim;
Alıklar olmasa iş kalmaz açık gözlere;
bu biçimde bir ders de paha sanırım bir peynire”
Karga şaşkın, mahcup biraz da geç ancak,
söz verdi gayrı faka basmayacağına.
Satirik şiir:
Bir kişinin, bir durumun ya da bir olayın şair tarafınca eleştirel bir lisanla anlatıldığı şiirler satirik şiir olarak isimlendirilir. Didaktik şiirlerle benzeri özellikler taşırlar lakin satirik şiir birçok vakit çok iğneleyici bir lisanla eleştirdiği için kendine has bir anlatım biçimine sahiptir.
Örnek;
Pek rengine aldanma felek eski felektir
Zira feleğin meşreb-i nâ-sâzı dönektir
Ya bister-i kemhâda, yâ virânede can ver
Çün bay ü gedâ hâke birlikte girecektir
Allaha sığın şahs-ı halimin gazabından
Zira yumuşak huylu atın çiftesi pektir
Yaktı birçok canlar o nezaketle tebessüm
Şirin dahi kasdetmesi cana gülerektir
Bed asla necabet mi verir hiç üniforma
Zerdüz palan ursan eşek bir daha eşektir
Bed mâye olan anlaşılır meclis-i meyde
İşret, güher-i âdemi temyize mihenktir
Nush ile yola gelmeyeni etmeli tektir
Tekdir ile uslanmayanın hakkı kötektir
Nâdânlar eder sohbet-i nâdânla telezzüz
Divânelerin hemdemi divâane gerektir
Aff ile mübeşşer midir eshâb-ı meratip
Kanun-i ceza âcize mi hâs demektir
Milyonla çalan mesned-i izzetde serefrâz
Birkaç kuruşu mürtekibin câyı kürektir
İman ile din, akçadır erbâb-ı gınâda
Namus ü hamiyyet kelamı kaldı fukarada
Ziya Paşa
Dramatik şiir:
19. yüzyılda tiyatroların düz metinlere geçmesindilk öncesine kadar tiyatro oyunlarında kullanılan lisan, dramatik şiir olarak isimlendirilir. Shakespeare tarafınca kaleme alınan ve sahnelenen oyunlar dramatik şiir çeşidinin en değerli örnekleri içindedır.
Örnek;
Eşber
Halketsem esirlerle leşker,
Mahveylesem ordularla asker,
Olsa bana daima mülûk çâker;
Cinsince o iktidar münker,
Fevkimde uçar tuyûr-u kemter!
Âvâze-i dehr iken tanînim,
Gördüm ana değmiyor enînim;
Milletlere karşı âhenînim;
Bir âfete karşı nazenînim.
Afetse de ey ilâh göster!
Bilmem bana ân mı, şân mı lâzım?
Gülbün mü ya kehkeşân mı lâzım?
Âguuş-u vefâ-nişân mı lâzım?
Bir pençe-i hun-feşân mı lâzım?
Canan mı hoş, cihan mı hoş-ter?
Abdülhak Hâmit Tarhan
İnsanlığın kendini kelamla anlatmaya başladığı günden beri en sık başvurduğu edebiyat cinslerinden olan şiir nedir sorusu üzerinden tarihine göz attık ve bahislerine bakılırsa şiir cinslerinden bahsederek örneklerle deklare ettik.
Edebiyat çeşitleri içinde en eskilerden bir tanesi olan şiir, kendi ortasında de çeşitlere ayrılıyor. olağan olarak kimi teknik detaylarla sınıflandırılan şiirler var fakat biz bu yazımızda şiirin konusuna göre sınıflandırılarak oluşturulmuş çeşitlerine odaklanacağız. elbette ayrıntılara geçmedilk evvel şiir nedir sorusu üzerinde biraz durarak şiirin tarihinden bahsetmemek olmaz. Gelin şiir nedir, tipleri nelerdir biraz daha yakından bakalım.
Şiir nedir? Tarihi, şiir tipleri ve özellikleri:
- Şiir nedir?
- Şiir tarihi
- Konularına bakılırsa şiir cinsleri ve özellikleri:
- Lirik şiir
- Pastoral şiir
- Epik şiir
- Didaktik şiir
- Satirik şiir
- Dramatik şiir
Hatırlayalım, şiir nedir?
En temel tarifiyle şiir; hislerin, niyetlerin ya da bir hayalin kendi ortasında bir tertibe sahip mısralar ile ahenkli bir lisan kullanılarak anlatılmasıdır. Edebiyat çeşitleri içinde en eskilerden bir tanesi olan şiir hakkında bugüne kadar yapılan sayısız tarif vardır.
Örneğin Ahmet Haşim şiir için ‘Nesre çevrilmesi mümkün olmayan nazım.’ demiştir.. Cahit Sıtkı Tarancı ise şiir için ‘Şiir, sözcüklerle hoş haller kurma sanatıdır.’ demiştir. Şiir; hece ölçüsü ile, aruz ölçüsü ile ya da özgür ölçü ile yazılabilir. Kendine mahsus özellikleri içinde şiiri düz yazıdan ayıran en temel nokta, nasıl yazılırsa yazılsın kendi ortasında bir ahenge sahip olmasıdır.
Şiir tarihi:
Şiirin tarihi seyahatinin bilgileri elbette öbür bir yazının konusu lakin tarihte karşımıza çıkan ilk şiirlerden bahsetmek gerekirse Antik Yunan demek mümkün. İngilizce şiir manasına gelen poetry kelimesi de esasen Antik Yunan kökenlidir. Şiir kavramı ile Antik Yunan’da karşılaşıyor olsak bile aslında tarihte her vakit şiir vardı.
Sözlü edebiyat eserleri maalesef bugüne gelemediği için yazılı kaynaklara baktığımız vakit milattan evvel 2500’lü senelerda Mısır hiyerogliflerine kazınmış şiirler buluyoruz. Milattan evvel 2000’li senelerda Sümerler, milattan evvel 2300’lü senelerda Akadlar, İbraniler, Çinliler, Araplar, Persler, Türkler ve daha birçok eski medeniyet his ve niyetlerini anlatmak için şiire başvurmuştur.
Konularına bakılırsa şiir tipleri ve özellikleri:
- Lirik şiir
- Pastoral şiir
- Epik şiir
- Didaktik şiir
- Satirik şiir
- Dramatik şiir
Coşkulu bir lisan kullanılarak his ve niyetlerin anlatıldığı şiirler lirik şiir olarak isimlendirilir. Antik Yunan’da bu tıp şiirler lir ismi verilen bir enstrümanla söylendikleri için böyle isimlendirilmiştir. Temel emeli okuyucuya ve dinleyiciye ağır his transferi yapmaktır.
Örnek;
Endülüs’te Raks
Zil, şal ve gül. Bu bahcede raksın bütün suratı…
Şevk akşamında endülüs üc kere kırmızı.
Aşkın sihirli müziği yüzlerce dildedir
İspanya neş’esi ile bu akşam bu zildedir.
Yelpaze çevrilir üzere birden dönüşleri,
İşveyle devriliş, örtünüşleri…
Her rengi istemez, gözümüz artık aldadır.
İspanya dalga dalga bu akşam bu şaldadır..
Alnında halka halka aşüfte kakülü
Gögsünde yosma gırnatanın en hoş gülü…
Raks ortasında bir durup oynar, yürür üzere;
Bir baş çevirmesiyle bakar öldürür üzere…
Gül derili, kor dudaklı, kömür gözlü sürmeli,
Şeytan diyor ki, sarmalı yüz sefer öpmeli.
Gözler kamaştıran şala, meftun eden güle
Her kalbi dolduran zile, her siniçin “Ole!”
Yahya Kemal Beyatlı
Pastoral şiir:
Çoban şiiri olarak da isimlendirilen pastoral şiir, doğal hoşlukların ve kır hayatının anlatıldığı şiir cinsidir. Bu şiir tipinde sade bir anlatım öne plana çıkar. Bir çobanın ağzından yazılan idil ve karşılıklı konuşma biçiminde yazılan eglog olmak üzere iki temel biçimi vardır.
Örnek;
Çoban Çeşmesi
Derinden derine ırmaklar ağlar,
Uzaktan uzağa çoban çeşmesi,
Ey suyun sesinden anlıyan bağlar,
Ne söyler su dağa çoban çeşmesi.
“Goynunu Tatlı’nın aşkı sarınca
Yol almış hayatın ufuklarınca,
O süratle dağları Ferhat yarınca
Başlamış akmağa çoban çeşmesi…
“bu biçimde başından aşkındı kederi,
Mermeri oyardı, taşı delerdi.
Kaç yanık yolcuya soğuk su verdi.
Değdi kaç dudaga çoban çesmesi.
Vefasız Aslı’ya yol gösteren bu,
Kerem’in sazına karşılık veren bu,
Kuruyan gözlere yaş gönderen bu…
Sızmadı toprağa çoban ceşmesi.
Leyla gelin oldu,
Mecnun mezarda,
Bir susuz yolcu yok artık dağlarda,
Ateşten kızaran bir gül ararda,
Gezer bağdan bağa çoban çeşmesi,
Ne şair yaş döker, ne aşık ağlar,
Tarihe karıştı eski sevdalar.
Beyhude seslenir, beyhude çağlar,
Bir sola, bir sağa çoban çeşmesi…
Faruk Nafiz Çamlıbel
Epik şiir:
Destansı bir anlatıma sahip olan ve dinleyenlere ağır his transferi yapmak için söylenen epik şiir, Yunanca destan manasına gelen epope kelimesinden türetilmiştir. Epik şiirlerde genel olarak savaş kıssaları, kahramanlık hikayeleri ve yiğitlik maceraları işlenir.
Örnek;
Kalktı göç eyledi Avşar elleri,
Ağır ağır giden eller bizimdir.
Arap atlar yakın eder ırağı,
Yüce dağdan aşan yollar bizimdir.
Belimizde kılıcımız Kirmani,
Taşı deler mızrağımın temreni.
Hakkımızda devlet etmiş fermanı,
Ferman padişahın,dağlar bizimdir.
Dadaloğlu’m birgün hengame kurulur,
Öter tüfek davlumbazlar vurulur.
Nice koçyiğitler yere serilir,
Ölen ölür, kalan sağlar bizimdir.
Dadaloğlu
Didaktik şiir:
Okuyucusuna ve dinleyicisine belli bir mevzuyu anlatmak ve öğüt vermek gayesiyle yazılan şiirler didaktik şiir olarak isimlendirilir. Edebiyatımızda ta’limî olarak da isimlendirilen didaktik şiirlerin temel hedefi öğretici olmak olduğu için his istikametinden zayıf olabilir.
Örnek;
Karga ile Tilki
Bir kısma konmuştu karga cenapları;
Ağzında bir kesim peynir vardı.
Sayın tilki kokuyu almış olmalı;
Ona nağme yapmaya başladı:
“Ooooo! Karga cenapları, merhaba!
“Ne kadar hoşsunuz; ne kadar şirinsiniz
“Gözüm kör olsun yalanım var ise
“Tüyleriniz üzereyse sesiniz
“Sultanı sayılırsınız bütün bu ormanın.”
Keyfinden aklı başından gitti bay karganın;
Göstermek için hoş sesini
Açınca ağzını düşürdü nevâlesini.
Tilki kapıp onu dedi ki: “Efendiciğim,
Size küçük bir ders vereceğim;
Alıklar olmasa iş kalmaz açık gözlere;
bu biçimde bir ders de paha sanırım bir peynire”
Karga şaşkın, mahcup biraz da geç ancak,
söz verdi gayrı faka basmayacağına.
Satirik şiir:
Bir kişinin, bir durumun ya da bir olayın şair tarafınca eleştirel bir lisanla anlatıldığı şiirler satirik şiir olarak isimlendirilir. Didaktik şiirlerle benzeri özellikler taşırlar lakin satirik şiir birçok vakit çok iğneleyici bir lisanla eleştirdiği için kendine has bir anlatım biçimine sahiptir.
Örnek;
Pek rengine aldanma felek eski felektir
Zira feleğin meşreb-i nâ-sâzı dönektir
Ya bister-i kemhâda, yâ virânede can ver
Çün bay ü gedâ hâke birlikte girecektir
Allaha sığın şahs-ı halimin gazabından
Zira yumuşak huylu atın çiftesi pektir
Yaktı birçok canlar o nezaketle tebessüm
Şirin dahi kasdetmesi cana gülerektir
Bed asla necabet mi verir hiç üniforma
Zerdüz palan ursan eşek bir daha eşektir
Bed mâye olan anlaşılır meclis-i meyde
İşret, güher-i âdemi temyize mihenktir
Nush ile yola gelmeyeni etmeli tektir
Tekdir ile uslanmayanın hakkı kötektir
Nâdânlar eder sohbet-i nâdânla telezzüz
Divânelerin hemdemi divâane gerektir
Aff ile mübeşşer midir eshâb-ı meratip
Kanun-i ceza âcize mi hâs demektir
Milyonla çalan mesned-i izzetde serefrâz
Birkaç kuruşu mürtekibin câyı kürektir
İman ile din, akçadır erbâb-ı gınâda
Namus ü hamiyyet kelamı kaldı fukarada
Ziya Paşa
Dramatik şiir:
19. yüzyılda tiyatroların düz metinlere geçmesindilk öncesine kadar tiyatro oyunlarında kullanılan lisan, dramatik şiir olarak isimlendirilir. Shakespeare tarafınca kaleme alınan ve sahnelenen oyunlar dramatik şiir çeşidinin en değerli örnekleri içindedır.
Örnek;
Eşber
Halketsem esirlerle leşker,
Mahveylesem ordularla asker,
Olsa bana daima mülûk çâker;
Cinsince o iktidar münker,
Fevkimde uçar tuyûr-u kemter!
Âvâze-i dehr iken tanînim,
Gördüm ana değmiyor enînim;
Milletlere karşı âhenînim;
Bir âfete karşı nazenînim.
Afetse de ey ilâh göster!
Bilmem bana ân mı, şân mı lâzım?
Gülbün mü ya kehkeşân mı lâzım?
Âguuş-u vefâ-nişân mı lâzım?
Bir pençe-i hun-feşân mı lâzım?
Canan mı hoş, cihan mı hoş-ter?
Abdülhak Hâmit Tarhan
İnsanlığın kendini kelamla anlatmaya başladığı günden beri en sık başvurduğu edebiyat cinslerinden olan şiir nedir sorusu üzerinden tarihine göz attık ve bahislerine bakılırsa şiir cinslerinden bahsederek örneklerle deklare ettik.