ahmetbeyler
Yeni Üye
Giyim bölümünün çarkının moda ile döndüğünü söyleyebiliriz. Bu da şu biçimde ki, her sene farklı bir giysi şekli moda oluyor ve giysi sanayisi, bu popülaritenin kendisine daha fazlaca kazandıracağını bildiği için modaya uygun kıyafetler üretmeye başlıyor. Hal bu biçimde olunca beşerler, anlık zevk ve beğenilerle satın aldıkları eserleri, bir mühlet daha sonra giymemeye başlıyor.
Hatta kimileri, moda olsun olmasın sadece alışverişe, yani tüketime bağımlı olduğu için gereksiniminden fazla eser satın alabiliyor. Birfazlaca insan, dokuma dalındaki israfın art planında neler döndüğünü bilmiyor. Giymediğimiz, artık bizim için çöp niteliğini taşıyan kıyafetlere ne oluyor? Muhtaçlıktan fazla tüketme muhtaçlığının doğurduğu, haddinden çok kıyafet üretimi ne üzere sonuçlar doğuruyor? özetlemek gerekirse, bu kadar kıyafet israfı niye? Haydi gelin, bu soruların yanıtlarına bir bakalım.
Meseleye alışveriş çılgınlığı noktasından bakacak olursak;
Çoğu insan, tahminen de hayatında hiç giymeyeceği yahut bir kere giyip kenara köşeye fırlatacağı kıyafetleri satın alabiliyor. Hatta Manchester Üniversitesinde sosyolog olan Sophie Woodward’ın yaptığı bir araştırmaya göre, araştırmaya katılan bayanların, gardıroplarındaki kıyafetlerin ortalama %12’si faal olarak kullanılmıyor. Bu da demek oluyor ki iştirakçiler, bu kıyafetleri gerçek düzgün hiç giymiyorlar.
ABD’de atık mahiyetindeki tüm dokumacılık mamüllerinin yaklaşık %85’inin çöpe atıldığı ya da yakıldığı, yapılan araştırmalarca ortaya konmuş durumda. Hatta ortalama bir Amerikalının, her yıl yaklaşık 37 kilo giysiyi çöpe attığı da iddialar içinde. Global oranlara baktığımızda, her yıl varsayımı olarak 92 milyon dokumacılık eseri atığa dönüşüyor. Yani bu oranlar neyi tabir ediyor derseniz, her saniye bir çöp kamyonu dolusu giysinin israfı diyebiliriz.
2030 yılına kadar tekstildeki bu israf oranlarının 134 milyona çıkacağına inanılıyor. Türkiye özelinde baktığımızda ise durum bir daha iç açıcı değil. Ticaret Bakanlığının yayımladığı, 2018 İsraf Raporu’nda, Türkiye’de 10 yıl öncesine bakılırsa kişi başına %60 daha fazla kıyafet üretimi yapıldığı görülmekte. Bu sayılar bizlere insanların gereksiniminden daha fazla kıyafet tüketimi yaptığını gösteriyor.
Türkiye’de yapılan araştırmalar, tüketicilerin alışveriş yapma motivasyonlarının, yalnızca %51 oranla gereksinim odaklı alışveriş olduğunu ortaya koymakta. Yani tüketicilerin %49’u, gereksinimi olmadan, farklı motivasyonlar ışığında alışveriş yapıyor. Türkiye’de bir yılda, yalnızca moda mamüllerine harcanan meblağ yaklaşık 6 milyar. Gördüğünüz üzere bu sayı, bir sürü fakir ailenin karnını doyurabilecek orana eşit bir israfa karşılık geliyor.
Tüketimi tetikleyen temel motivasyon; değişen moda anlayışı.
Bir eserin yenisinin çıkması; eskisine bakılırsa daha uygunu olmasını, beraberinde o eserin moda bulunmasına yol açıyor. Sürdürülebilir dokumacılık üzerine çalışmalar yapan akademisyen, Chetna Prajapati, mevcut moda sistemini eleştirerek; bu sistemin sırf kısa müddet için tanınan olan giysileri ürettiğini ve bunun da yenilenemeyen petrol üzere yüksek hacimli kaynakların kullanılmasına yol açtığını tabir ediyor.
Sonuç olarak üstte da açıklandıği üzere israfa yol açan niçinlerle, biroldukça giysi eseri büyük ölçüde çöpe gidiyor yahut yakılıyor. bununla birlikte Prajapati, tenkidine moda çılgınlığının, su üzere pahalı kaynakları da tükettiğini, bunun da etraf kirliliğine ve ekosistem istikrarının bozulmasına yol açtığını ekliyor.
Size artık moda sanayisinin, dünya çapında, etrafa verdiği ziyana dair daha somut örnekler verelim. Moda dalı, tüm sera gazı emisyonlarının (sera gazlarının atmosferdeki miktarının) %10’undan sorumlu. Kıyafet üretimi için suya gereksinim olduğu da bilindiğine nazaran, bu kesimin, atık suyun %20’sinden mesul olduğuna da dikkatinizi çekmek isteriz. Kelamın özü; modanın daima değişmesi, her daim daha uygununun üretilmeye çalışılması, insanların daima ‘en olana’ ve daha fazlasına sahip olma isteklerinin dünyamıza ziyan vermesi, yaşayan tüm canlılar için tehlikelidir.
İsrafı önlemek için alternatif yaklaşımlar: Bağış, geri dönüşüm yahut sürdürülebilir dokumacılık. Pekala bunlar nitekim işe yarıyor mu?
Küresel giysi için kullanılan malzemenin sadece %12’sinin geri dönüştürüldüğü gerçeğini göz önüne alınca bu şekillerin gerçekten işe yarayıp yaramadığını şüphesiz ki sorguluyoruz. ABD’de kâğıt %66, cam %27 ve plastik %29 oranla geri dönüştürülürken, dokumacılık bu oranların çok gerisinde.
örneğin ünlü markaların kullandığı, geri dönüştürülmüş polyesterlerin çoğu eski giysilerden değil, atık şişelerden oluşuyor. Bir de sıkıntının göz arkası edilen öbür tarafı, giydiğimiz giysilerin birçoklarının üretiminde, farklı materyaller kullanılması ve bunların geri dönüştürülebilmeleri için birbirinden kolaylıkla ayrıştırılamamaları.
Akademisyen Prajapati, bu mevzuyu hoş bir örnekle açıklayarak şöyleki diyor: ‘’Misal %100 pamuklu bir tişört ile polyesterden yapılan bir etiket ve dikiş için gereken iplikler birbirinden farklı bileşenler içerir. Sizin bunları tesirli halde geri dönüştürebilmeniz için bu bileşenleri, el sayesinde farklı liflere (her cins maddeyi oluşturan fazlaca ince ve uzun modül, hayvan, bitki, mineral üzere doğal hususlardan elde edilen ince iplikçik) ve materyal tiplerine göre ayrıştırmanız gerekir ki bu da ağır bir emek ister. Yani bunun için vasıflı bir iş gücüne gereksiniminiz olduğunu unutmayın’’.
Eski kıyafetleri israf etmeden, elden çıkarmanın tanınan olan öteki halleri ise ikinci el kıyafetlerin satıldığı pazarlar yahut giysilerin bağışlanabildiği hayır kurumları. Hatta markaların ihracat fazlaları, bu pazarlarda daha düşük ücretlere satılabiliyor. Yahut kimi sivil toplum kuruluşlarına bağışlanan bu eserler, kuruluşlar tarafınca geri dönüşüm fabrikalarına satılabiliyor ve bu biçimdece kurumlar, toplulukları için fon elde edebiliyor. Alışılmış bu sistemler, bir daha de tüketicilerin satın alma talebini ve üreticilerin bu talebe karşılık daha fazla giysi üretimini büyük oranda engelleyen tahliller olmuyor. Sonuçta kapitalizmin çarkı her daim dönüyor.
İşte bu noktada, sürdürülebilir bir anlayışın devreye girmesi gerektiğinden kelam edebiliriz. Bu tip bir yaklaşımın, tesirli olabilmesi için de doğal ki giysi sanayisinde temel değişiklerin yapılması gerekiyor. örneğin kumaşların, giysilerin ve liflerin geri dönüşümlerini kolaylaştıracak bir süratle gelişen teknolojinin devreye girmesi lazım.
Yukarıda Prajapati’nin, giysileri geri dönüştürmenin o kadar kolay olmadığından bahsetmiş olduğuni belirtmiştik. Araştırmacı, sürdürülebilir giysinin mümkün olabilmesi için giysilerin daha tasarım kademesinde, geri dönüşümü kolaylaştıracak bir bakış açısının benimsenmesi gerektiğini söz ediyor. Kendisi bu kanılarına örnek olarak; geri dönüşümü daha kolay olan kaynaklardan yaralanmak gerektiğini yahut bu biçimde kaynakları bulamıyorsak da büsbütün yeni üretim gereçleri yaratmamız gerektiğini söylüyor.
Kendisinin bozuk sütten giysi üretmek üzere, kulağa çılgınca gelen fikirleri de var.
Prajapati’nin bu fikirlerine karşılık, somut adımlarla bu işe dayanak verenlerden de kelam etmek yerinde olacaktır. örneğin evvelinde dizayncı olan Renana Krebs, kendi dokuma markasını kurarken alglerden lifler ve boyalar yapmıştı. Moda devi birfazlaca markanın da bu sürdürülebilir uygulamalara yönelik talebe, olumlu karşılıklar vermeye başladığını söyleyebiliriz.
örneğin Zara, 2019 yılında, 2025 yılına kadar yalnızca sürdürülebilir gereçler kullanarak üretim yapacağını duyurmuştu. Prajapati, bu yaklaşımın benimsenmesi yardımıyla, yenilenemeyen kaynak kullanması, CO₂ emisyonları (karbon emisyonları), su ve kimyasal kullanması büyük ölçüde azalacağı için etrafa verilen olumsuz zararın da ortadan kalkacağını söylüyor.
Bir de sürdürülebilir yaklaşıma farklı açıdan bakanların olduğunu da eklemeden geçmemek lazım. örneğin Avustralya Vogue dergisinin sürdürülebilirlik editörü Clare Press, geri dönüşüm ve sürdürülebilir dokumacılık eseri üretimi anlayışının israfa yönelik tahlilin, kıymetli bir modülü olsa da moda sanayisinin üzerimizdeki tesirini azaltmanın, tam olarak mümkün olmadığını söylüyor.
Editöre bakılırsa, bu tesirin düşebilmesi için biz tüketicilerin de davranışlarının değişmesi gerektiği aşikar. Yani Press, biz satın almaya devam ettikçe israfın devridaim olacağından bahsediyor. Pekala siz bu bahiste ne düşünüyorsunuz? Niyetlerinizi yoruma yazabilirsiniz.
Kaynaklar: İnsamer, Bingöl Üniversitesi Toplumsal Bilimler Enstitüsü Mecmuası, +90, BBC
Hatta kimileri, moda olsun olmasın sadece alışverişe, yani tüketime bağımlı olduğu için gereksiniminden fazla eser satın alabiliyor. Birfazlaca insan, dokuma dalındaki israfın art planında neler döndüğünü bilmiyor. Giymediğimiz, artık bizim için çöp niteliğini taşıyan kıyafetlere ne oluyor? Muhtaçlıktan fazla tüketme muhtaçlığının doğurduğu, haddinden çok kıyafet üretimi ne üzere sonuçlar doğuruyor? özetlemek gerekirse, bu kadar kıyafet israfı niye? Haydi gelin, bu soruların yanıtlarına bir bakalım.
Meseleye alışveriş çılgınlığı noktasından bakacak olursak;
Çoğu insan, tahminen de hayatında hiç giymeyeceği yahut bir kere giyip kenara köşeye fırlatacağı kıyafetleri satın alabiliyor. Hatta Manchester Üniversitesinde sosyolog olan Sophie Woodward’ın yaptığı bir araştırmaya göre, araştırmaya katılan bayanların, gardıroplarındaki kıyafetlerin ortalama %12’si faal olarak kullanılmıyor. Bu da demek oluyor ki iştirakçiler, bu kıyafetleri gerçek düzgün hiç giymiyorlar.
ABD’de atık mahiyetindeki tüm dokumacılık mamüllerinin yaklaşık %85’inin çöpe atıldığı ya da yakıldığı, yapılan araştırmalarca ortaya konmuş durumda. Hatta ortalama bir Amerikalının, her yıl yaklaşık 37 kilo giysiyi çöpe attığı da iddialar içinde. Global oranlara baktığımızda, her yıl varsayımı olarak 92 milyon dokumacılık eseri atığa dönüşüyor. Yani bu oranlar neyi tabir ediyor derseniz, her saniye bir çöp kamyonu dolusu giysinin israfı diyebiliriz.
2030 yılına kadar tekstildeki bu israf oranlarının 134 milyona çıkacağına inanılıyor. Türkiye özelinde baktığımızda ise durum bir daha iç açıcı değil. Ticaret Bakanlığının yayımladığı, 2018 İsraf Raporu’nda, Türkiye’de 10 yıl öncesine bakılırsa kişi başına %60 daha fazla kıyafet üretimi yapıldığı görülmekte. Bu sayılar bizlere insanların gereksiniminden daha fazla kıyafet tüketimi yaptığını gösteriyor.
Türkiye’de yapılan araştırmalar, tüketicilerin alışveriş yapma motivasyonlarının, yalnızca %51 oranla gereksinim odaklı alışveriş olduğunu ortaya koymakta. Yani tüketicilerin %49’u, gereksinimi olmadan, farklı motivasyonlar ışığında alışveriş yapıyor. Türkiye’de bir yılda, yalnızca moda mamüllerine harcanan meblağ yaklaşık 6 milyar. Gördüğünüz üzere bu sayı, bir sürü fakir ailenin karnını doyurabilecek orana eşit bir israfa karşılık geliyor.
Tüketimi tetikleyen temel motivasyon; değişen moda anlayışı.
Bir eserin yenisinin çıkması; eskisine bakılırsa daha uygunu olmasını, beraberinde o eserin moda bulunmasına yol açıyor. Sürdürülebilir dokumacılık üzerine çalışmalar yapan akademisyen, Chetna Prajapati, mevcut moda sistemini eleştirerek; bu sistemin sırf kısa müddet için tanınan olan giysileri ürettiğini ve bunun da yenilenemeyen petrol üzere yüksek hacimli kaynakların kullanılmasına yol açtığını tabir ediyor.
Sonuç olarak üstte da açıklandıği üzere israfa yol açan niçinlerle, biroldukça giysi eseri büyük ölçüde çöpe gidiyor yahut yakılıyor. bununla birlikte Prajapati, tenkidine moda çılgınlığının, su üzere pahalı kaynakları da tükettiğini, bunun da etraf kirliliğine ve ekosistem istikrarının bozulmasına yol açtığını ekliyor.
Size artık moda sanayisinin, dünya çapında, etrafa verdiği ziyana dair daha somut örnekler verelim. Moda dalı, tüm sera gazı emisyonlarının (sera gazlarının atmosferdeki miktarının) %10’undan sorumlu. Kıyafet üretimi için suya gereksinim olduğu da bilindiğine nazaran, bu kesimin, atık suyun %20’sinden mesul olduğuna da dikkatinizi çekmek isteriz. Kelamın özü; modanın daima değişmesi, her daim daha uygununun üretilmeye çalışılması, insanların daima ‘en olana’ ve daha fazlasına sahip olma isteklerinin dünyamıza ziyan vermesi, yaşayan tüm canlılar için tehlikelidir.
İsrafı önlemek için alternatif yaklaşımlar: Bağış, geri dönüşüm yahut sürdürülebilir dokumacılık. Pekala bunlar nitekim işe yarıyor mu?
Küresel giysi için kullanılan malzemenin sadece %12’sinin geri dönüştürüldüğü gerçeğini göz önüne alınca bu şekillerin gerçekten işe yarayıp yaramadığını şüphesiz ki sorguluyoruz. ABD’de kâğıt %66, cam %27 ve plastik %29 oranla geri dönüştürülürken, dokumacılık bu oranların çok gerisinde.
örneğin ünlü markaların kullandığı, geri dönüştürülmüş polyesterlerin çoğu eski giysilerden değil, atık şişelerden oluşuyor. Bir de sıkıntının göz arkası edilen öbür tarafı, giydiğimiz giysilerin birçoklarının üretiminde, farklı materyaller kullanılması ve bunların geri dönüştürülebilmeleri için birbirinden kolaylıkla ayrıştırılamamaları.
Akademisyen Prajapati, bu mevzuyu hoş bir örnekle açıklayarak şöyleki diyor: ‘’Misal %100 pamuklu bir tişört ile polyesterden yapılan bir etiket ve dikiş için gereken iplikler birbirinden farklı bileşenler içerir. Sizin bunları tesirli halde geri dönüştürebilmeniz için bu bileşenleri, el sayesinde farklı liflere (her cins maddeyi oluşturan fazlaca ince ve uzun modül, hayvan, bitki, mineral üzere doğal hususlardan elde edilen ince iplikçik) ve materyal tiplerine göre ayrıştırmanız gerekir ki bu da ağır bir emek ister. Yani bunun için vasıflı bir iş gücüne gereksiniminiz olduğunu unutmayın’’.
Eski kıyafetleri israf etmeden, elden çıkarmanın tanınan olan öteki halleri ise ikinci el kıyafetlerin satıldığı pazarlar yahut giysilerin bağışlanabildiği hayır kurumları. Hatta markaların ihracat fazlaları, bu pazarlarda daha düşük ücretlere satılabiliyor. Yahut kimi sivil toplum kuruluşlarına bağışlanan bu eserler, kuruluşlar tarafınca geri dönüşüm fabrikalarına satılabiliyor ve bu biçimdece kurumlar, toplulukları için fon elde edebiliyor. Alışılmış bu sistemler, bir daha de tüketicilerin satın alma talebini ve üreticilerin bu talebe karşılık daha fazla giysi üretimini büyük oranda engelleyen tahliller olmuyor. Sonuçta kapitalizmin çarkı her daim dönüyor.
İşte bu noktada, sürdürülebilir bir anlayışın devreye girmesi gerektiğinden kelam edebiliriz. Bu tip bir yaklaşımın, tesirli olabilmesi için de doğal ki giysi sanayisinde temel değişiklerin yapılması gerekiyor. örneğin kumaşların, giysilerin ve liflerin geri dönüşümlerini kolaylaştıracak bir süratle gelişen teknolojinin devreye girmesi lazım.
Yukarıda Prajapati’nin, giysileri geri dönüştürmenin o kadar kolay olmadığından bahsetmiş olduğuni belirtmiştik. Araştırmacı, sürdürülebilir giysinin mümkün olabilmesi için giysilerin daha tasarım kademesinde, geri dönüşümü kolaylaştıracak bir bakış açısının benimsenmesi gerektiğini söz ediyor. Kendisi bu kanılarına örnek olarak; geri dönüşümü daha kolay olan kaynaklardan yaralanmak gerektiğini yahut bu biçimde kaynakları bulamıyorsak da büsbütün yeni üretim gereçleri yaratmamız gerektiğini söylüyor.
Kendisinin bozuk sütten giysi üretmek üzere, kulağa çılgınca gelen fikirleri de var.
Prajapati’nin bu fikirlerine karşılık, somut adımlarla bu işe dayanak verenlerden de kelam etmek yerinde olacaktır. örneğin evvelinde dizayncı olan Renana Krebs, kendi dokuma markasını kurarken alglerden lifler ve boyalar yapmıştı. Moda devi birfazlaca markanın da bu sürdürülebilir uygulamalara yönelik talebe, olumlu karşılıklar vermeye başladığını söyleyebiliriz.
örneğin Zara, 2019 yılında, 2025 yılına kadar yalnızca sürdürülebilir gereçler kullanarak üretim yapacağını duyurmuştu. Prajapati, bu yaklaşımın benimsenmesi yardımıyla, yenilenemeyen kaynak kullanması, CO₂ emisyonları (karbon emisyonları), su ve kimyasal kullanması büyük ölçüde azalacağı için etrafa verilen olumsuz zararın da ortadan kalkacağını söylüyor.
Bir de sürdürülebilir yaklaşıma farklı açıdan bakanların olduğunu da eklemeden geçmemek lazım. örneğin Avustralya Vogue dergisinin sürdürülebilirlik editörü Clare Press, geri dönüşüm ve sürdürülebilir dokumacılık eseri üretimi anlayışının israfa yönelik tahlilin, kıymetli bir modülü olsa da moda sanayisinin üzerimizdeki tesirini azaltmanın, tam olarak mümkün olmadığını söylüyor.
Editöre bakılırsa, bu tesirin düşebilmesi için biz tüketicilerin de davranışlarının değişmesi gerektiği aşikar. Yani Press, biz satın almaya devam ettikçe israfın devridaim olacağından bahsediyor. Pekala siz bu bahiste ne düşünüyorsunuz? Niyetlerinizi yoruma yazabilirsiniz.
Kaynaklar: İnsamer, Bingöl Üniversitesi Toplumsal Bilimler Enstitüsü Mecmuası, +90, BBC