ahmetbeyler
Yeni Üye
‘Gerçek Noel Baba ne ki? Gerçek değil ki o!’ diye şaşırmış olabilirsiniz. Lakin gerçek bir ‘Noel Baba’ var fakat ne al yanaklı tontiş bir dede ne de Kuzey Kutbu’nda yaşıyor. Üstünde ponponlu bir kırmızı ekip elbise de yok.
Tabii ki gerçek ismi ‘Santa Claus’ ya da Noel Baba değil; Saint Nicholas, Aziz Nikolaos yahut Aya Nikola… Noel Baba ise yüzlerce yıl boyunca değişime uğrayan bu karakterin aldığı son isim.
Kuzey Kutbu’ndan geyikleriyle yola çıkan çağdaş Noel Baba, aslında 270’li yılların başında Antalya’da bulunan Patara’da dünyaya gelmiş.
İlk Hristiyan piskoposlarından biri olarak anılan St. Nicholas; çevresindekilere güzellikler yapan, çocukları ve yoksulları koruyup gözleyen, onlara kapalıdan saklıya yardım eden bir karakter olarak anlatılıyor.
Fakirlik yüzünden fuhuşa zorlanan üç bayana altın dolu birer kese atarak hayatlarını kurtardığını ve evlenmelerini sağladığını anlatan bir kıssa, St. Nicholas’a dair en meşhur kıssalardan biri…
St. Nicholas ile ilgili bir epeyce efsane anlatılıyor. En sık anlatılanlardan bir oburu ise öldürülüp etleri satılacak üç çocuğu kurtardığı öykü diyebiliriz…
Bunlar haricinde çocukların ayakkabılarına gizlice bozuk paralar bıraktığı, meskenlerinin kapılarına yiyecekler bıraktığı, haksız yere öldürülen bir fazlaca insanın hayatını kurtardığı sayısız kıssa var.
Ancak tüm bu anlatılan efsaneler, St. Nicholas ile ilgili epey az tarihi kayıt olduğu için bir noktada gerçekliği kuşkulu şeyler diyebiliriz.
Araştırmacılar St. Nicholas’ın yaşadığı senelerdan daha sonra Hristiyan ailelerin çocuklarına sık sık onun ismini verdiğini bulmuş. Nicholas’ın ‘dürüst, onurlu ve âlâ niyetli bir adam’ olduğu ve geçmişte bilhassa çocuklara yaptığı güzellikler sebebiyle bu ismin çocuklara verildiği düşünülüyor. Lakin sırf dini bir başkan pozisyonunda olması bile aslında kâfi.
ötürüsıyla tarafsız bakınca, çocuklara Nicholas isminin verilmesinin onun çocuklara yardım eden yufka yürekli bir insan oluşunu kanıtlamadığını rahatlıkla söyleyebiliriz…
Hatta kimi kaynaklar, St. Nicholas’a yüklenen bu âlâ kalpli, sıcak yürekli adam tiplemesinin o kadar da gerçek olmadığını, gerisinde şiddet ve zulüm dolu bir öykü olduğunu söylüyor.
Özellikle Hristiyan olmayanlara zulmeden, o periyotta bir daha günümüz Türkiye topraklarında bulunan ve antik çağlardan kalmış bir fazlaca tapınağı yıktıran bir karakter olduğu söyleniyor.
Yukarıdaki fresk de St. Nicholas’ın Artemis Tapınağı’nda heykelleri yıktığı bir an temsil edilmiş ve bir Sırp Ortodoks kilisesinin duvarında yer alıyor.
Açıkçası Hristiyanlığın büyümesinde ve yayılmasında değerli kabul edilen topraklarda; Hristiyanlığı kabul eden birinci Roma imparatoru olan İmparator I. Konstantin’in devranında hayatış bir Hristiyan olarak bunları yapmış olması mümkün görünüyor. Hatta Konstantin ile ortalarında kimi sürtüşmeler olduğu ve Hristiyanlığın Romalılar tarafınca kabul edime sürecinde St. Nicholas’ın da etkisinin olduğu söyleniyor.
Nicholas’ın öldüğü yer ise bir daha ülkemiz topraklarında, Demre’de bulunan Myra Antik Kenti. Ölüm yılının ise 343 olduğu biliniyor.
Gördüğünüz üzere buraya kadar ne ren geyikleri ne kırmızı kostümler ne armağanları paketlemeye yardım eden elfler ne de tontiş bir dede var. Pekala tüm bunlar nereden çıktı?
Hristiyanlıkta sevgililer için kutlama ve anma günlerinin olması bir cins gelenek üzere. St. Nicholas için de bu gün, vefat tarihi olan 6 Aralık. Yüzlerce yıl boyunca 6 Aralık bir hayli Hristiyan toplumda St. Nicholas Günü olarak kutlanmış. Hatta günümüzde de bu geleneği devam ettiren toplumlar mevcut.
Fakat 1500’lü senelerda Protestanlık yükselip Katolik inançları ve gelenekleri güç kaybedince, sevgililere şükran sunulan bu günler yanlışsız bulunmamaya başladı. Martin Luther, bir karar alarak şükran sunma, kutlama ve paylaşma geleneğinin faal olduğu 6 Aralık kutlamalarını yasakladı ve kutlama gününü 25 Aralık’a çekti. Zira ona göre bir azize değil İsa’ya şükran sunmak ve onu kutlamak gerekiyordu.
Tabii ki tüm bunlar yaşanana kadar Avrupa’nın pagan inançları ve gelenekleri ile St. Nicholas’ın karakteri iç içe geçerek gelişip değişmişti.
St. Nicholas’ın güzelliğini, Hristiyanlık için yaptıklarını kutlayan özel gün, pagan geleneklerinden bir hayli ayrıntısı yıllar içerisinde bünyesine kattı. Pagan geleneklerinde armağan getiren kimi yaratıklar ve karakterlerin özellikleri yıllar ortasında St. Nicholas temsilelrine eklendi.
Örneğin ren geyikleriyle havada süzülen ve kuzeyden gelen karaktere dair izlerin, Odin’in valkürlerden ve hayaletlerden oluşan kalabalık kümesiyle gökyüzünde dolaşarak ‘avlandığı’ meşhur ‘Odin’s Wild Hunt’ anlatısından esinlenmiş olabileceği düşünülüyor. Ak saçlı ve sakallı Noel Baba temsilinin de bu günlerden itibaren geliştiği kestirim ediliyor.
Ayrıca bir daha pagan Avrupa gelenekleri içinde yer alan bir kış şenliği olan Yule’nin yemekli ve eğlenceli aktiflik anlayışı da St. Nicholas gününe yıllar ortasında entegre oldu.
Noel Baba’yı etkileyen bir öteki pagan figür, bir vakit içinder bir epey ülkede var olan Krampus karakteriydi. Bu karakter, 5 Aralık gecesi makus çocukları cezalandıran korkutucu bir yaratıktı. Haliyle 6 Aralık’ta St. Nicholas’ın uygun çocukları ödüllendirdiği güne basitçe dahil oldu.
Bu tıp birleşimler, günümüzde tanıdığımız Noel Baba karakterinin ve Noel kutlamasının temelini oluşturmaya başladı.
Örneğin, pagan ibadetlerinde şömine değerli bir rol oynarken, St Nicholas’ın genç bayanlara altın verdiği kıssanın bir versiyonunda altınları bacadan attığı anlatılırdı. Öykünün bu istikameti ve pagan geleneklerinin birleşmesi, Noel Baba’nın bacadan giren bir karatker bulunmasına tesir etmiş olabilir.
17. yüzyılda Noel kutlamaları yasaklandı. Ortadan geçen senelerdan daha sonra kutlamalara yeniden müsaade verildiğinde, artık pagan gelenekleri ile Noel kutlamaları düzgünden uyguna iç içe geçmişti. 17. ve 18. yüzyıl Amerikasında ise Hollanda’nın ‘Sinterklaas’ dediği St. Nicholas figürü İngilizceye Santa Claus (Noel Baba) olarak geçti.
Noel kutlamaları Amerika’da 25 Aralık’la ve armağanlarla özdeşleşirken ve Noel Baba yaygın bir karaktere dönüşürken, karakterin manzarası de bilhassa Thomas Nast’ın 19. yüzyılın sonlarına ilişkin çizimiyle daha da kalıcı hale geldi. Üstteki çizimde de nazaranceğiniz üzere Noel Baba artık yaşlı, tonton, sevinçli bir karakterdi.
Kırmızılara bürünmüş, sevinçli bu Noel Baba’yı popülerleştirip günümüzde her yerde karşımıza çıkaran ise Coca-Cola oldu…
1931 yılında Coca-Cola, Noel Baba’nın yüzünü kullanarak bir reklam kampanyası başlattı. Ülkemizde bayramlarda memnun aile sofralarının yer aldığı ikonik Coca-Cola reklamlarını düşünün…
Bu, Coca-Cola’nın her meskenin sofralarında olmak için uyguladığı bir satış&pazarlama stratejisi olarak on yıllar boyunca devam etti. Noel Baba’lı Coca-Cola reklamları da bu stratejinin birinci uygulanmaya başladığı reklamlardı.
Coca-Cola, ailelerin ve çocukların sevgilisi Noel Baba ile sofralara konuk olarak yerini kalıcı hale getirmek istedi. Bunu yaparken de nadir de olsa kırmızılar ortasında resmedilen Noel Baba’yı kendi renkleriyle özdeşleştirerek başarılı bir adım attı.
Ardından Noel Baba, giderek popülerleşen bir figür olarak tüm markalar ve eserler için bir satış aracı haline geldi…
Sonuç olarak Noel Baba’nın 1800 yıllık tarihi, insanların teşekkürlerini sunduğu radikal bir dini başkana adanmış bir bayramdan, satış taktiklerine gereç olan yarı-kurgu bir karaktere dönüştü…
Tabii ki gerçek ismi ‘Santa Claus’ ya da Noel Baba değil; Saint Nicholas, Aziz Nikolaos yahut Aya Nikola… Noel Baba ise yüzlerce yıl boyunca değişime uğrayan bu karakterin aldığı son isim.
Kuzey Kutbu’ndan geyikleriyle yola çıkan çağdaş Noel Baba, aslında 270’li yılların başında Antalya’da bulunan Patara’da dünyaya gelmiş.
İlk Hristiyan piskoposlarından biri olarak anılan St. Nicholas; çevresindekilere güzellikler yapan, çocukları ve yoksulları koruyup gözleyen, onlara kapalıdan saklıya yardım eden bir karakter olarak anlatılıyor.
Fakirlik yüzünden fuhuşa zorlanan üç bayana altın dolu birer kese atarak hayatlarını kurtardığını ve evlenmelerini sağladığını anlatan bir kıssa, St. Nicholas’a dair en meşhur kıssalardan biri…
St. Nicholas ile ilgili bir epeyce efsane anlatılıyor. En sık anlatılanlardan bir oburu ise öldürülüp etleri satılacak üç çocuğu kurtardığı öykü diyebiliriz…
Bunlar haricinde çocukların ayakkabılarına gizlice bozuk paralar bıraktığı, meskenlerinin kapılarına yiyecekler bıraktığı, haksız yere öldürülen bir fazlaca insanın hayatını kurtardığı sayısız kıssa var.
Ancak tüm bu anlatılan efsaneler, St. Nicholas ile ilgili epey az tarihi kayıt olduğu için bir noktada gerçekliği kuşkulu şeyler diyebiliriz.
Araştırmacılar St. Nicholas’ın yaşadığı senelerdan daha sonra Hristiyan ailelerin çocuklarına sık sık onun ismini verdiğini bulmuş. Nicholas’ın ‘dürüst, onurlu ve âlâ niyetli bir adam’ olduğu ve geçmişte bilhassa çocuklara yaptığı güzellikler sebebiyle bu ismin çocuklara verildiği düşünülüyor. Lakin sırf dini bir başkan pozisyonunda olması bile aslında kâfi.
ötürüsıyla tarafsız bakınca, çocuklara Nicholas isminin verilmesinin onun çocuklara yardım eden yufka yürekli bir insan oluşunu kanıtlamadığını rahatlıkla söyleyebiliriz…
Hatta kimi kaynaklar, St. Nicholas’a yüklenen bu âlâ kalpli, sıcak yürekli adam tiplemesinin o kadar da gerçek olmadığını, gerisinde şiddet ve zulüm dolu bir öykü olduğunu söylüyor.
Özellikle Hristiyan olmayanlara zulmeden, o periyotta bir daha günümüz Türkiye topraklarında bulunan ve antik çağlardan kalmış bir fazlaca tapınağı yıktıran bir karakter olduğu söyleniyor.
Yukarıdaki fresk de St. Nicholas’ın Artemis Tapınağı’nda heykelleri yıktığı bir an temsil edilmiş ve bir Sırp Ortodoks kilisesinin duvarında yer alıyor.
Açıkçası Hristiyanlığın büyümesinde ve yayılmasında değerli kabul edilen topraklarda; Hristiyanlığı kabul eden birinci Roma imparatoru olan İmparator I. Konstantin’in devranında hayatış bir Hristiyan olarak bunları yapmış olması mümkün görünüyor. Hatta Konstantin ile ortalarında kimi sürtüşmeler olduğu ve Hristiyanlığın Romalılar tarafınca kabul edime sürecinde St. Nicholas’ın da etkisinin olduğu söyleniyor.
Nicholas’ın öldüğü yer ise bir daha ülkemiz topraklarında, Demre’de bulunan Myra Antik Kenti. Ölüm yılının ise 343 olduğu biliniyor.
Gördüğünüz üzere buraya kadar ne ren geyikleri ne kırmızı kostümler ne armağanları paketlemeye yardım eden elfler ne de tontiş bir dede var. Pekala tüm bunlar nereden çıktı?
Hristiyanlıkta sevgililer için kutlama ve anma günlerinin olması bir cins gelenek üzere. St. Nicholas için de bu gün, vefat tarihi olan 6 Aralık. Yüzlerce yıl boyunca 6 Aralık bir hayli Hristiyan toplumda St. Nicholas Günü olarak kutlanmış. Hatta günümüzde de bu geleneği devam ettiren toplumlar mevcut.
Fakat 1500’lü senelerda Protestanlık yükselip Katolik inançları ve gelenekleri güç kaybedince, sevgililere şükran sunulan bu günler yanlışsız bulunmamaya başladı. Martin Luther, bir karar alarak şükran sunma, kutlama ve paylaşma geleneğinin faal olduğu 6 Aralık kutlamalarını yasakladı ve kutlama gününü 25 Aralık’a çekti. Zira ona göre bir azize değil İsa’ya şükran sunmak ve onu kutlamak gerekiyordu.
Tabii ki tüm bunlar yaşanana kadar Avrupa’nın pagan inançları ve gelenekleri ile St. Nicholas’ın karakteri iç içe geçerek gelişip değişmişti.
St. Nicholas’ın güzelliğini, Hristiyanlık için yaptıklarını kutlayan özel gün, pagan geleneklerinden bir hayli ayrıntısı yıllar içerisinde bünyesine kattı. Pagan geleneklerinde armağan getiren kimi yaratıklar ve karakterlerin özellikleri yıllar ortasında St. Nicholas temsilelrine eklendi.
Örneğin ren geyikleriyle havada süzülen ve kuzeyden gelen karaktere dair izlerin, Odin’in valkürlerden ve hayaletlerden oluşan kalabalık kümesiyle gökyüzünde dolaşarak ‘avlandığı’ meşhur ‘Odin’s Wild Hunt’ anlatısından esinlenmiş olabileceği düşünülüyor. Ak saçlı ve sakallı Noel Baba temsilinin de bu günlerden itibaren geliştiği kestirim ediliyor.
Ayrıca bir daha pagan Avrupa gelenekleri içinde yer alan bir kış şenliği olan Yule’nin yemekli ve eğlenceli aktiflik anlayışı da St. Nicholas gününe yıllar ortasında entegre oldu.
Noel Baba’yı etkileyen bir öteki pagan figür, bir vakit içinder bir epey ülkede var olan Krampus karakteriydi. Bu karakter, 5 Aralık gecesi makus çocukları cezalandıran korkutucu bir yaratıktı. Haliyle 6 Aralık’ta St. Nicholas’ın uygun çocukları ödüllendirdiği güne basitçe dahil oldu.
Bu tıp birleşimler, günümüzde tanıdığımız Noel Baba karakterinin ve Noel kutlamasının temelini oluşturmaya başladı.
Örneğin, pagan ibadetlerinde şömine değerli bir rol oynarken, St Nicholas’ın genç bayanlara altın verdiği kıssanın bir versiyonunda altınları bacadan attığı anlatılırdı. Öykünün bu istikameti ve pagan geleneklerinin birleşmesi, Noel Baba’nın bacadan giren bir karatker bulunmasına tesir etmiş olabilir.
17. yüzyılda Noel kutlamaları yasaklandı. Ortadan geçen senelerdan daha sonra kutlamalara yeniden müsaade verildiğinde, artık pagan gelenekleri ile Noel kutlamaları düzgünden uyguna iç içe geçmişti. 17. ve 18. yüzyıl Amerikasında ise Hollanda’nın ‘Sinterklaas’ dediği St. Nicholas figürü İngilizceye Santa Claus (Noel Baba) olarak geçti.
Noel kutlamaları Amerika’da 25 Aralık’la ve armağanlarla özdeşleşirken ve Noel Baba yaygın bir karaktere dönüşürken, karakterin manzarası de bilhassa Thomas Nast’ın 19. yüzyılın sonlarına ilişkin çizimiyle daha da kalıcı hale geldi. Üstteki çizimde de nazaranceğiniz üzere Noel Baba artık yaşlı, tonton, sevinçli bir karakterdi.
Kırmızılara bürünmüş, sevinçli bu Noel Baba’yı popülerleştirip günümüzde her yerde karşımıza çıkaran ise Coca-Cola oldu…
1931 yılında Coca-Cola, Noel Baba’nın yüzünü kullanarak bir reklam kampanyası başlattı. Ülkemizde bayramlarda memnun aile sofralarının yer aldığı ikonik Coca-Cola reklamlarını düşünün…
Bu, Coca-Cola’nın her meskenin sofralarında olmak için uyguladığı bir satış&pazarlama stratejisi olarak on yıllar boyunca devam etti. Noel Baba’lı Coca-Cola reklamları da bu stratejinin birinci uygulanmaya başladığı reklamlardı.
Coca-Cola, ailelerin ve çocukların sevgilisi Noel Baba ile sofralara konuk olarak yerini kalıcı hale getirmek istedi. Bunu yaparken de nadir de olsa kırmızılar ortasında resmedilen Noel Baba’yı kendi renkleriyle özdeşleştirerek başarılı bir adım attı.
Ardından Noel Baba, giderek popülerleşen bir figür olarak tüm markalar ve eserler için bir satış aracı haline geldi…
Sonuç olarak Noel Baba’nın 1800 yıllık tarihi, insanların teşekkürlerini sunduğu radikal bir dini başkana adanmış bir bayramdan, satış taktiklerine gereç olan yarı-kurgu bir karaktere dönüştü…
- Kaynaklar: National Geographic, Wikimedia Commons, Britannica, European-Canadian Centre for Innovation and Research, The Conversation, NPR, Coca-Cola