ahmetbeyler
Yeni Üye
Yeni iPhone 14 serisi ülkemizde satışa sunulduktan daha sonra Apple Store’ların önünde oluşan kuyrukları görmüşsünüzdür. Telefonların satış fiyatını da o denli. Aklınıza haliyle ‘Bu iktisatta bir telefona 40 bin TL kim verecek bu kadar’ diye de gelmiştir.
Ya da bir eşiniz arkadaşınız ‘Ekonomi makus diyoruz fakat herkes sokaklarda valla, her insanın de altında bir araba‘ üzere kimi yorumlar yapmıştır… Hatta tahminen şu biçimde bir etrafa bakıp içinizden utana sıkıla bu niyete hak veresiniz de gelmiş olabilir. Pekala gerçekten, bu nasıl oluyor? niye her şey durmadan değerlenirken ve ekonomimiz düşünceli bir devirden geçerken sürekli tüketmeye, bir şeyler satın almaya devam ediyoruz?
Detaysız, kısa, sıradan: ne oldu da ‘ekonomi kötü’ demeye başladık?
İstanbul’da iPhone 14 kuyruğu…
Son birkaç yılda art geriye yaşanan bir fazlaca gelişme, dünya genelinde ekonomik çalkantılar yaşanmasına niye oldu. Pandemi, kripto paraların ve madenciliğin yarattığı tesirler, çip krizi, güç krizi derken art geriye gelen bu denli olay dünya genelinde bir epey ekonomiyi etkiledi.
Ayrıca hem ülkemizde tıpkı vakitte bir daha dünya genelinde yaşanan politik tansiyonlar de ekonomiler üzerinde olumsuz tesirler yarattı. Türkiye de ne yazık ki iç-dış siyaset dinamikleri ve bunların yanında üstte saydığımız bir hayli durumdan etkilenerek ekonomik olarak güçlü bir periyoda girdi.
En azından bakkala uğrayan, hiç bir şey almasa bir şişe kolayla yanına makarna alan ergenlerden pazarda yemeklik arayanlara, okul muhtaçlıkları için çıkılan alışverişlerden meskenine eşya bakanlara kadar istisnasız herkes, günün her anında bu tesirleri hissetmeye başladı. Zira Türk lirasının kıymeti düştü, enflasyon yükseldi, hayat pahalanmaya başladı…
Tüm bunlara karşın tüketimin ve satın alma davranışının çılgın üzere artmasının hem ekonomik hem ruhsal niçinleri var;
Psikolojik niçinlere geçmedilk evvel, bir uzmanın açıklamaları üzerinden ekonomik niçinlerine göz atalım. İktisatçı Mahfi Eğilmez, bilgiler bu kadar makûs görünürken piyasanın nasıl hâlâ canlı kalabildiğini birkaç husus ile açıklamış. Bu açıklamaları özetlemek gerekirse özetleyelim;
Ekonomide yaşanan negatif istikamette değişimler toplumların psikolojisini etkiliyor. Bu da satın alma davranışında değişikliklere sebep oluyor. Daima yaşanan fiyat artışı, yükselen enflasyon ve hayat pahalılığı, hepimize ‘şimdi alamazsam tekrar hiç alamam’ üzere bir algı olarak geri dönüyor. Eksik kalma, fakirleşme ve gereksinimlerimizi karşılayamayacak hale gelmeye yönelik dev kaygımız kedi mamasından cep telefonuna her şeyi bir an evvel almak istememizle sonuçlanıyor.
Diğer taraftan ise alışverişin psikoloji üstündeki tesiri var. Yürütülen bir epey anket ve araştırma, alışveriş yapmanın psikolojiyi müspet etkilediğine işaret ediyor. Bu olumlu tesir, ‘O kadar da yoksullaşmadım, bir akşam çıkıp eğlenebilirim’ ‘Kendime borç harç da olsa hala bir telefon alabiliyorum’ gibi cümlelerle açıklanabilecek bir rahatlama tesiriyle birleşiyor ve ortaya durmadan bir şeyler almaya devam eden lakin giderek fakirleşen bireyler çıkıyor…
Hepimizde benzeri bir durum yaşanmıştır; kıymetli algımız oldukcatan değişti bile. Birinci birkaç hafta, ay şaşırmış olsak da artık bir yoğurt bir ekmek bir de içeceğe 50 60 lira verip marketten çıkmaya oldukca da şaşırmıyoruz. iPhone 14 her ne kadar epeyce değerli olsa da ‘pahalı oluşu’ bizi şaşırtmıyor. Zira diyoruz e bunun kur farkı var, vergisi var… Bu kabulleniş, rastgele bir tüketim eserine ya da teknolojik bir esere para verirken ‘acımamamız’ olarak geri dönüyor. ‘E iyi’ diyoruz. ‘‘bu biçimde bir iktisatta 10 bin TL’den aşağıya telefon bulamayız aslına bakarsanız…’‘
Bir de pazarlama taktiklerinin ekonomik dertler sebebiyle bizi daha fazla etkilediği gerçeği var. esasen tasarrufa odaklanmışken ‘Hemen alın, %40 tasarruf edin’ üzere cümleler ya da düzenlenen ‘kısa müddetli kampanyalar’ bizi daha fazla etkiliyor. esasen büsbütün psikolojimizi ve zinhimizi etkileyip satın alma davranışını tamamlatmak niyetinde olan bu ‘kampanyalar’, hassaslaşmış psikolojimizi kolay kolay etkiliyor ve nazaranvini muvaffakiyetle tamamlıyor.
Tüm bunların bir ortaya gelişi, birikim ve tasarrufa yönelmemizi engelleyerek yangından mal kaçırırcasına tüketmemize, iPhone kuyruklarına girmemize, o ayakkabıyı da sepete eklememize, ‘bir değil beş paket’ almamıza niye oluyor… Olan cüzdanlarımıza, birikimsiz geleceğimize oluyor
Kaynaklar: Mahfi Eğilmez, Money Crashers, Harvard Business Review, The Conversation
Ya da bir eşiniz arkadaşınız ‘Ekonomi makus diyoruz fakat herkes sokaklarda valla, her insanın de altında bir araba‘ üzere kimi yorumlar yapmıştır… Hatta tahminen şu biçimde bir etrafa bakıp içinizden utana sıkıla bu niyete hak veresiniz de gelmiş olabilir. Pekala gerçekten, bu nasıl oluyor? niye her şey durmadan değerlenirken ve ekonomimiz düşünceli bir devirden geçerken sürekli tüketmeye, bir şeyler satın almaya devam ediyoruz?
Detaysız, kısa, sıradan: ne oldu da ‘ekonomi kötü’ demeye başladık?
İstanbul’da iPhone 14 kuyruğu…
Son birkaç yılda art geriye yaşanan bir fazlaca gelişme, dünya genelinde ekonomik çalkantılar yaşanmasına niye oldu. Pandemi, kripto paraların ve madenciliğin yarattığı tesirler, çip krizi, güç krizi derken art geriye gelen bu denli olay dünya genelinde bir epey ekonomiyi etkiledi.
Ayrıca hem ülkemizde tıpkı vakitte bir daha dünya genelinde yaşanan politik tansiyonlar de ekonomiler üzerinde olumsuz tesirler yarattı. Türkiye de ne yazık ki iç-dış siyaset dinamikleri ve bunların yanında üstte saydığımız bir hayli durumdan etkilenerek ekonomik olarak güçlü bir periyoda girdi.
En azından bakkala uğrayan, hiç bir şey almasa bir şişe kolayla yanına makarna alan ergenlerden pazarda yemeklik arayanlara, okul muhtaçlıkları için çıkılan alışverişlerden meskenine eşya bakanlara kadar istisnasız herkes, günün her anında bu tesirleri hissetmeye başladı. Zira Türk lirasının kıymeti düştü, enflasyon yükseldi, hayat pahalanmaya başladı…
Tüm bunlara karşın tüketimin ve satın alma davranışının çılgın üzere artmasının hem ekonomik hem ruhsal niçinleri var;
Psikolojik niçinlere geçmedilk evvel, bir uzmanın açıklamaları üzerinden ekonomik niçinlerine göz atalım. İktisatçı Mahfi Eğilmez, bilgiler bu kadar makûs görünürken piyasanın nasıl hâlâ canlı kalabildiğini birkaç husus ile açıklamış. Bu açıklamaları özetlemek gerekirse özetleyelim;
- İlk ve en kritik ekonomik münasebet enflasyonun tesirlerinden kaçabilme tasası. Türk lirasının kıymeti dolar, euro üzere para üniteleri karşısında kıymet kaybetmeye devam ediyor. Bu da bir hayli eserin zamlanmasına yol açıyor ve enflasyonun da artacağına yönelik bir beklenti yaratıyor. Doğal olarak, ‘her şey daha da değerlenmeden alalım‘ mantığı ile herkes eksiklerini kapatmaya, eskilerini yenilemeye hatta ‘stok yapmaya’ başlıyor.
- ”Negatif gerçek faiz izleniminin yarattığı tüketim artışı”. Bu maddeyi Eğilmez şu biçimde açıklıyor; Sokakta kimse açıklanan enflasyon oranlarına inanmıyor ve daha fazla olduğunu düşünüyorlar. bu biçimde olunca da inandıkları enflasyon oranına nazaran hareket ediyor ve bankaların mevduata verdiği ve açıklanan enflasyon oranlarına nazaran düzenlenen faizleri düşük buluyorlar. Bu da zihinlerinde oluşan negatif gerçek faizli yatırım araçlarına yatırmak yerine paralarını gayrimenkul, araba, başka mal ve hizmetlere ya da döviz yahut altın alımına yatırmalarına niye oluyor. Yani özetlemek gerekirse parayı TL olarak tutmak yerine harcayıp konuta ya da otomobile çevirmek tercih edilen bir ‘yatırım’ aracına dönüşüyor.
- Eğilmez’in dikkat çektiği bir başka nokta kayıt dışı hasılatların durum üstündeki tesiri. 2021 yılı bilgilerine nazaran Türkiye’nin kayıt dışı iktisadı GSYH’nin kabaca üçte biri oranında ve bu da yılda 250 milyar dolar üzere bir sayıya denk geliyor. Burada bir parantez açıp GSYH’yi de özetlemek gerekirse tanımlamak gerekirse; muhakkak bir vakit aralığında üretilen tüm son mamüllerin, piyasa kıymetindeki ekonomik ölçüsü diyebiliriz. İşte bu ölçüye dahil olmayan ölçünün bir kısmı vergi dışı kalmış hasılatlardan bir kısmı da ‘kara para’ denilen yasa dışı gelirlerden oluşuyor. Eğilmez’in açıklamalarına nazaran bu cinsten paralar ‘kolay harcanıyor’ ve bu paraları ‘aklayarak’ iktisada sokmanın en sıradan yolu lüks arabalar, meskenler almak; lüks tüketim harcamaları yapmak… Bu da haliyle ülkede artan tüketimi ve harcamaları etkileyerek ‘piyasaya hareket katıyor’.
- Piyasadaki hareketin bir başka sebebi ise yabancıların ülkeye getirdiği ve dolaşıma soktuğu döviz olarak açıklanıyor. Turist olarak gelip ‘çarşıyı pazarı hareketlendirenlerin’ yanında hem de Rusya, Ukrayna, İran, Irak üzere bir fazlaca ülkeden Türkiye’de gayrimenkul yatırımları da artmış durumda. Bu da bilhassa gayrimenkul piyasasındaki hareketi değerli oranda etkiliyor.
- Ülkemizde gerçekleştirilen köprü, otoyol, havalimanı, kent hastanesi üzere büyük yatırımların yarattığı borç yükünün yanında bir de istihdam kısmı var. Buralarda sağlanan istihdam da piyasayı hareketlendiren harcamalar olarak ülke iktisadına geri dönüyor.
- Son olarak pandemi tesiri ile gayrimenkul, araba üzere alanlara yapılan harcamalarda artış olduğu düşünülüyor. Borca girip otomobil alan, evini satıp bahçelisini alan beşerler piyasanın hareketlenmesini sağlıyor.
Ekonomide yaşanan negatif istikamette değişimler toplumların psikolojisini etkiliyor. Bu da satın alma davranışında değişikliklere sebep oluyor. Daima yaşanan fiyat artışı, yükselen enflasyon ve hayat pahalılığı, hepimize ‘şimdi alamazsam tekrar hiç alamam’ üzere bir algı olarak geri dönüyor. Eksik kalma, fakirleşme ve gereksinimlerimizi karşılayamayacak hale gelmeye yönelik dev kaygımız kedi mamasından cep telefonuna her şeyi bir an evvel almak istememizle sonuçlanıyor.
Diğer taraftan ise alışverişin psikoloji üstündeki tesiri var. Yürütülen bir epey anket ve araştırma, alışveriş yapmanın psikolojiyi müspet etkilediğine işaret ediyor. Bu olumlu tesir, ‘O kadar da yoksullaşmadım, bir akşam çıkıp eğlenebilirim’ ‘Kendime borç harç da olsa hala bir telefon alabiliyorum’ gibi cümlelerle açıklanabilecek bir rahatlama tesiriyle birleşiyor ve ortaya durmadan bir şeyler almaya devam eden lakin giderek fakirleşen bireyler çıkıyor…
Hepimizde benzeri bir durum yaşanmıştır; kıymetli algımız oldukcatan değişti bile. Birinci birkaç hafta, ay şaşırmış olsak da artık bir yoğurt bir ekmek bir de içeceğe 50 60 lira verip marketten çıkmaya oldukca da şaşırmıyoruz. iPhone 14 her ne kadar epeyce değerli olsa da ‘pahalı oluşu’ bizi şaşırtmıyor. Zira diyoruz e bunun kur farkı var, vergisi var… Bu kabulleniş, rastgele bir tüketim eserine ya da teknolojik bir esere para verirken ‘acımamamız’ olarak geri dönüyor. ‘E iyi’ diyoruz. ‘‘bu biçimde bir iktisatta 10 bin TL’den aşağıya telefon bulamayız aslına bakarsanız…’‘
Bir de pazarlama taktiklerinin ekonomik dertler sebebiyle bizi daha fazla etkilediği gerçeği var. esasen tasarrufa odaklanmışken ‘Hemen alın, %40 tasarruf edin’ üzere cümleler ya da düzenlenen ‘kısa müddetli kampanyalar’ bizi daha fazla etkiliyor. esasen büsbütün psikolojimizi ve zinhimizi etkileyip satın alma davranışını tamamlatmak niyetinde olan bu ‘kampanyalar’, hassaslaşmış psikolojimizi kolay kolay etkiliyor ve nazaranvini muvaffakiyetle tamamlıyor.
Tüm bunların bir ortaya gelişi, birikim ve tasarrufa yönelmemizi engelleyerek yangından mal kaçırırcasına tüketmemize, iPhone kuyruklarına girmemize, o ayakkabıyı da sepete eklememize, ‘bir değil beş paket’ almamıza niye oluyor… Olan cüzdanlarımıza, birikimsiz geleceğimize oluyor
Kaynaklar: Mahfi Eğilmez, Money Crashers, Harvard Business Review, The Conversation