ahmetbeyler
Yeni Üye
Bugün dünya üzerinde faal olarak konuşulduğu düşünülen 7 binden çok lisan var ve daha da ilginci en az bu kadar ya da daha da fazla meyyit lisan olduğu iddia ediliyor. Latince de bu meyyit lisanlardan bir tanesi. Latincenin meyyit bir lisan olarak kabul edilmesinin sebebi akademi ve bilim etrafları haricinde konuşulmuyor olması lakin dünyada Latince konuşan ülkeler tam olarak düşündüğümüz üzere olmasa da hala varlar.
Latince konuşan ülkeler olmasının sebebi, Latincenin iki temel yapı üzerine heyeti olmasından kaynaklanıyor. Sahiden de sinemalarda gördüğümüz üzere büyülü yapıya sahip bir klasik Latince var fakat bir de halk Latincesi olarak tanımlanan bir yapı var. Halkın konuştuğu bu yapı, tarih boyunca öbür lisanlarla de birleşerek bugün hala ortamızda kalmayı başarmıştır. Gelin Latince konuşan ülkeler üzerinden Latincenin tarihine yakından bakalım.
İki temel yapı üzerinden değerlendirebileceğimiz Latinceyi tanıyalım:
Latince, Hint – Avrupa lisan ailesinde bulunan İtalik koluna ilişkin lisanlardan bir adedidir. Kullandığı alfabe Etrüsk ve Yunan alfabesine dayanır. İtalya’nın Latium bölgesinden çıkan bu lisan, Roma İmparatorluğu ile bir arada yayılmıştır. Bugünün bilim terminolojinin büyük bir kısmı Latinceye dayanır ve İngilizceye de bu lisandan bir hayli sözcük geçmiştir. Latince ile karşılaştığımız en eski buluntu, milattan evvel 7. yüzyıla tarihlenen bir takıdır.
Bu anlattığımız klasik Latince ancak bir de halk Latincesi var. Halk Latincesi, ismi üzerinde Roma İmparatorluğu hudutları ortasında yaşayan halkın konuştuğu daha sıradan bir lisandır. Bugün Romen lisanları ya da Latin lisanları olarak isimlendirdiğimiz lisanlar, bu yapıdan türemiştir. Halk Latincesinin yayılmasının milattan evvel 100 – 200 senelerında gerçekleştiği düşünülüyor.
Latince kökenli lisanlar nelerdir?
Klasik Latince ile halk Latincesinin temel farkları:
İlk defa milattan evvel 7. yüzyılda karşılaştığımız klasik Latince, o periyot için sanatın ve bilimin lisanı olmuştur. Bu niçinle bugün bile hala akademi ve bilim dünyası Latince tabirler kullanmaktadır. Milattan evvel 1. yüzyıla geldiğimizde ise klasik Latince hala var bulunmasına karşın Roma İmparatorluğu sonları ortasında yaşayan şahısların konuştuğu halk Latincesi baskın hale gelmiştir.
Halk Latincesi hakkında günümüze kadar gelen kaynak sayısı yok denecek kadar az. Zira bu yapı askerlerin, bayağı halkın, kölelerin ve göçmenlerin konuştuğu bir lisandı. Klasik Latinceden farklı bir edat sistemi vardı, cinsiyetsizdi, eylemsel vakit içinder yoktu, tanımlar ve hatta söylem bile farklıydı. Yani halk, klasik Latincenin sırf işine yarayan kadarını kullanıyordu.
Latince nasıl yayılıp Latin lisanlarına evrimleşti?
Roma İmpratorluğu’nda yaşanan siyasi çöküş ile Kavimler Göçü olayının birleşmesi, halk Latincesinin yayılmasının fitilini ateşledi. Bölgeye gelen Cermen kavimleri niçiniyle halk dağılmış ve Roma toprakları ile Latin Avrupası içinde bir çeşit hudut oluşmuştur. Örneğin İngiltere’de bu vakitte Latince büsbütün unutulmuştur. İtalya ve Fransa bölgesinde ise Cermen kavimleri halk Latincesini benimsemişlerdir.
5. ve 10. yüzseneler içinde halk Latincesinin tam manasıyla evrim geçirdiği düşünülüyor. Üstelik bu evrim dünyanın farklı noktalarında, farklı lisanların etkileşimi ile gerçekleşti. Klasik Latince üzere evraklara dayalı da bir yapı olmadığı için büyük bir başkalaşma hayatıştır. 10. ve 13. yıllar içinde artık bu başkalaşmış lisanlar yazılı olarak da karşımıza çıkmaya başladı. Yani Latin lisanları resmen ortaya çıktı.
16. yüzyıla geldiğimizde ise artık bu evrim neredeyse sonlanmıştı. Çünkü matbaa vardı ve Latin lisanları artık aynılaşma eğilimi gösteriyordu. Siyasi hudutların da yavaş yavaş kendini göstermesi, bu sonlar ortasında yaşayan insanların ortak bir Latin lisanı konuşmasını sağladı. örneğin Fransa’da konuşulan bir fazlaca farklı lisan yapısı vardı. Lakin siyasi sonların kesin olarak çizilmesi ile bir arada Paris’te konuşulan Fransiyen yapı, tüm ülkeye yayıldı.
Dünyada kaç kişi Latince biliyor, Latince konuşan ülkeler hangileri?
Bugün faal olarak konuşulan Latinceden türemiş Latin lisanları içinde en yaygın konuşulanlar İspanyolca, Portekizce, Fransızca, İtalyanca ve Rumencedir. Son sayılara göre dünyada 500 milyona yakın kişi İspanyolca, 250 milyondan fazla kişi Portekizce, 100 milyona yakın kişi İtalyanca, 150 milyondan fazla kişi Fransızca, 100 milyona yakın kişi İtalyanca ve 25 milyondan fazla kişi Rumence konuşmaktadır. Sayısız lehçe ve yapıyı da hesaba katarsak bu sayılar epeyce daha yüksektir.
Bugün dünyada 600 milyondan fazla kişinin halk Latincesinden evrimleşerek günümüze kadar gelmiş Latin lisanlarını konuştuğu kestirim ediliyor. Amerika, Avrupa ve Afrika kıtaları Latin lisanlarının en yaygın kullanıldığı kıtalardır fakat dünyanın neresine giderseniz gidin halk Latincesinin izlerini ve hatta kimi vakit söz olarak da olsa Latincenin kendisini bakılırsabilirsiniz.
Latin lisanları ile Latince benzerliğini örnekler üzerinden bakılırsalim:
Latince konuşan ülkeler olmasının sebebi, Latincenin iki temel yapı üzerine heyeti olmasından kaynaklanıyor. Sahiden de sinemalarda gördüğümüz üzere büyülü yapıya sahip bir klasik Latince var fakat bir de halk Latincesi olarak tanımlanan bir yapı var. Halkın konuştuğu bu yapı, tarih boyunca öbür lisanlarla de birleşerek bugün hala ortamızda kalmayı başarmıştır. Gelin Latince konuşan ülkeler üzerinden Latincenin tarihine yakından bakalım.
İki temel yapı üzerinden değerlendirebileceğimiz Latinceyi tanıyalım:
Latince, Hint – Avrupa lisan ailesinde bulunan İtalik koluna ilişkin lisanlardan bir adedidir. Kullandığı alfabe Etrüsk ve Yunan alfabesine dayanır. İtalya’nın Latium bölgesinden çıkan bu lisan, Roma İmparatorluğu ile bir arada yayılmıştır. Bugünün bilim terminolojinin büyük bir kısmı Latinceye dayanır ve İngilizceye de bu lisandan bir hayli sözcük geçmiştir. Latince ile karşılaştığımız en eski buluntu, milattan evvel 7. yüzyıla tarihlenen bir takıdır.
Bu anlattığımız klasik Latince ancak bir de halk Latincesi var. Halk Latincesi, ismi üzerinde Roma İmparatorluğu hudutları ortasında yaşayan halkın konuştuğu daha sıradan bir lisandır. Bugün Romen lisanları ya da Latin lisanları olarak isimlendirdiğimiz lisanlar, bu yapıdan türemiştir. Halk Latincesinin yayılmasının milattan evvel 100 – 200 senelerında gerçekleştiği düşünülüyor.
Latince kökenli lisanlar nelerdir?
- Aragonca
- Asturyaca
- Ekstrem dili
- Bergamo dili
- Burgonyaca
- Katalanca
- Corse
- İspanyolca
- Fransızca
- Franc-comtois
- Francoprovençal valaisan
- Furlan
- Galiçyaca
- İtalyanca
- Leonca
- Milan Dili
- Mirandaca
- Napolice
- Normanca
- Oksitanca
- Perçiskanca
- Piyemontece
- Portekizce
- Roma dili
- Rumence
- Romani
- Sarduca
- Sicilyaca
- Venedikçe
- Valonca
Klasik Latince ile halk Latincesinin temel farkları:
İlk defa milattan evvel 7. yüzyılda karşılaştığımız klasik Latince, o periyot için sanatın ve bilimin lisanı olmuştur. Bu niçinle bugün bile hala akademi ve bilim dünyası Latince tabirler kullanmaktadır. Milattan evvel 1. yüzyıla geldiğimizde ise klasik Latince hala var bulunmasına karşın Roma İmparatorluğu sonları ortasında yaşayan şahısların konuştuğu halk Latincesi baskın hale gelmiştir.
Halk Latincesi hakkında günümüze kadar gelen kaynak sayısı yok denecek kadar az. Zira bu yapı askerlerin, bayağı halkın, kölelerin ve göçmenlerin konuştuğu bir lisandı. Klasik Latinceden farklı bir edat sistemi vardı, cinsiyetsizdi, eylemsel vakit içinder yoktu, tanımlar ve hatta söylem bile farklıydı. Yani halk, klasik Latincenin sırf işine yarayan kadarını kullanıyordu.
Latince nasıl yayılıp Latin lisanlarına evrimleşti?
Roma İmpratorluğu’nda yaşanan siyasi çöküş ile Kavimler Göçü olayının birleşmesi, halk Latincesinin yayılmasının fitilini ateşledi. Bölgeye gelen Cermen kavimleri niçiniyle halk dağılmış ve Roma toprakları ile Latin Avrupası içinde bir çeşit hudut oluşmuştur. Örneğin İngiltere’de bu vakitte Latince büsbütün unutulmuştur. İtalya ve Fransa bölgesinde ise Cermen kavimleri halk Latincesini benimsemişlerdir.
5. ve 10. yüzseneler içinde halk Latincesinin tam manasıyla evrim geçirdiği düşünülüyor. Üstelik bu evrim dünyanın farklı noktalarında, farklı lisanların etkileşimi ile gerçekleşti. Klasik Latince üzere evraklara dayalı da bir yapı olmadığı için büyük bir başkalaşma hayatıştır. 10. ve 13. yıllar içinde artık bu başkalaşmış lisanlar yazılı olarak da karşımıza çıkmaya başladı. Yani Latin lisanları resmen ortaya çıktı.
16. yüzyıla geldiğimizde ise artık bu evrim neredeyse sonlanmıştı. Çünkü matbaa vardı ve Latin lisanları artık aynılaşma eğilimi gösteriyordu. Siyasi hudutların da yavaş yavaş kendini göstermesi, bu sonlar ortasında yaşayan insanların ortak bir Latin lisanı konuşmasını sağladı. örneğin Fransa’da konuşulan bir fazlaca farklı lisan yapısı vardı. Lakin siyasi sonların kesin olarak çizilmesi ile bir arada Paris’te konuşulan Fransiyen yapı, tüm ülkeye yayıldı.
Dünyada kaç kişi Latince biliyor, Latince konuşan ülkeler hangileri?
Bugün faal olarak konuşulan Latinceden türemiş Latin lisanları içinde en yaygın konuşulanlar İspanyolca, Portekizce, Fransızca, İtalyanca ve Rumencedir. Son sayılara göre dünyada 500 milyona yakın kişi İspanyolca, 250 milyondan fazla kişi Portekizce, 100 milyona yakın kişi İtalyanca, 150 milyondan fazla kişi Fransızca, 100 milyona yakın kişi İtalyanca ve 25 milyondan fazla kişi Rumence konuşmaktadır. Sayısız lehçe ve yapıyı da hesaba katarsak bu sayılar epeyce daha yüksektir.
Bugün dünyada 600 milyondan fazla kişinin halk Latincesinden evrimleşerek günümüze kadar gelmiş Latin lisanlarını konuştuğu kestirim ediliyor. Amerika, Avrupa ve Afrika kıtaları Latin lisanlarının en yaygın kullanıldığı kıtalardır fakat dünyanın neresine giderseniz gidin halk Latincesinin izlerini ve hatta kimi vakit söz olarak da olsa Latincenin kendisini bakılırsabilirsiniz.
Latin lisanları ile Latince benzerliğini örnekler üzerinden bakılırsalim:
- Latince: (Illa) claudit semper fenestram antequam cenat.
- Katalanca: Ella tanca sempre la finestra abans de sopar.
- İspanyolca: (Ella) siempre cierra la ventana antes de cenar.
- Fransızca: Elle ferme toujours la fenêtre avant de dîner/souper.
- İtalyanca: (Lei) chiude sempre la finestra prima di cenare.
- Portekizce: (Ela) fecha sempre a janela antes de jantar.
- Rumence: Ea închide totdeauna fereastra înainte de cina.
- Türkçe: O (kadın), her vakit akşam yemeğindilk evvel pencereyi kapatır.