ahmetbeyler
Yeni Üye
Günümüzden yaklaşır 950 yıl evvel yazılan, Türkçenin birinci büyük sözlüğü ve ansiklopedisi olan ve Türk tarihinin imzalı pusulalarının öncüsü olarak kabul edilen Dîvânu Lugâti’t-Türk’ün, özel bir eser olmasından ötürü özel bir kıssaya sahip olması da kaçınılmazdı.
Bugün sizlerle birlikte bu fazlaca değerli ve özel eserin muhtemelen daha evvel hiç duymadığınız kıssasına göz atacağız.
DLT’nin hedefi pek açık ve netti; Türkçe bilmeyen Araplara sahiden Türkçeyi öğretebilmek
Kaşgarlı Mahmud
Dîvânu Lugâti’t-Türk (DLT) ya da başka ismiyle Haza Kitabu Dîvânu Lugâti’t-Türk, Mahmûd bin Hüseyîn bin Muhammed el-Kâşgarî yani özetlemek gerekirse Kaşgarlı Mahmud tarafınca Araplara Türkçe öğretebilmek emeliyle 1074 yılında Abbasi Halifesi Muktedî-Biemrillah’ın oğlu Ebü’l-Kasım Abdullah’a sunuldu.
DLT’nin içeriğinde 9 bine yakın Türkçe kelimenin Arapça karşılığı bulunmaktadır. bir epey söz, detaylı bir biçimde atasözleri ve şiirler ile birlikte açıklanmıştır.
Kaşgarlı Mahmud, günümüzde de karışık bir coğrafya olan Sincan’da dünyaya geldi
Kaşgar
DLT’nin müellifi Kaşgarlı Mahmud, günümüzde Çin Halk Cumhuriyeti’ne bağlı Sincan Uygur Özerk Bölgesi‘nin batısındaki Kaşgar kentinde dünyaya geldi. Bundan ötürü kendisine Kaşgarlı Mahmud denmektedir.
Kaşgarlı Mahmud, periyodun bilim tarafından en gelişmiş kentlerinden biri olan Kaşgar’da doğmasının yanında, hem de hanedan soyundan geldiği için kendisine özetlemek gerekirse“Emir” manasına gelen “Hamirler” de denmektedir.
DLT, 800 yıllık kayıp bir müddetcin akabinde neredeyse ücretsiz diyebileceğimiz bir fiyata sahaftan satın alındı
Ali Buyruğu Efendi
Türk tarihi için inanılmaz derecede büyük bir değere sahip olan DLT, 1100 senelerında kaybolmuştu. Bir gün tesadüfen 1914 yılında Ali Buyruğu Efendi tarafınca sahafları gezerken bulundu ve 30 lira karşılığında satın alındı. Uzun uğraşlar ve emekler sonucunda de günümüz Türkçesine çevrildi ve çoğaltıldı. DLT’nin Türk Lisan Kurumu tarafınca yayınlanan ayrıntılı öyküsüne buradan ulaşabilirsiniz.
DLT’yi çevirmek bir yana dursun; neredeyse DLT’yi lisanına alan herkes öldürüldü
Türkler ve Türk kültürü için hayli büyük bir kıymete sahip olan bu eser, öbür Türk devletlerinde de okunabilmeli ve Türk kültürü jenerasyondan nesile aktarılmalıydı. Bunun için yeni çevirilere ve basımlara gereksinim vardı.
Çeviri konusundaki birinci adım 1937 yılında Azerbaycan’dan geldi. Halid Said Hocayev liderliğindeki bir takım, başarılı bir biçimde DLT’nin çevirisini tamamlasa da bu muvaffakiyet, kimi kesitleri rahatsız eder ve çeviri basılamadan imha edilir. elbette Hocayev ve takımındaki şahıslar de mevt ile cezalandırılır.
Hocayev ve takımı çeviri uğruna ölen birinci şahıslar olsa da son bireyler olmadı
Hocayev ve grubunun başarılı çeviri çalışması ve kuşkulu mevti, diğer Türk toplumlarına da yürek vermiş olacak ki arkası arkasına çeviri atılımları geldi. Hocayev’in akabinde Uygur kökenli şairler Kutluk Şevki ve Muhammed Ali de DLT’nin çevirisine başladı. Her iki isim de çeviriyi tamamlayamadan hayatını kaybetti.
Doğu Türkistan Cumhuriyeti’nin birinci icraatlerinden biri de öz kültürüne sahip çıkmak olmuştu
Devlet tarafınca İsmail Damollam çeviri için gorevlendirilse de tezlere göre Rusya ve Çin anlaşarak hem Türkistan’ı birebir vakitte Damollam’ı bu adımdan ötürü cezalandırdı. Türkistan Cumhuriyeti bu atılımdan daha sonra yıkılırken, Damollam ise hayatını kaybetti.
Kaşgar Valisi, bölgenin bütçesiyle projeyi tamamlamak istese de bu projenin bedelini canı ile ödedi
Kaşgarlı Mahmud’un türbesi
1952 yılında periyodun Kaşgar Valisi Seyfulla Seyfullin, valilik bütçesinden de imkan yaratarak ünlü tarihçi Ahmed Ziyaî’ye DLT’nin çevirisi konusunda misyon verir. 1954 yılında muvaffakiyetle tamamlanan çeviri, basılmak üzere Pekin’e yollanır ama iddia edeceğiniz üzere burada işler istenildiği üzere gitmez.
Vali Seyfullin, “karşı devrimcilik ve milliyetçilik” cürmü ile yargılanır ve 20 yıl mahpus cezası alır. Yargılamada alınan karar ile tamamlanan çeviri büsbütün imha edilir. Seyfullin, 20 yıllık mahpus cezasının birinci senelerında gördüğü azap sebebiyle ömrünü kaybeder.
bir daha yeni bir daha çeviriler imha edildi, sorumlular canlarıyla bedel ödemeye devam ediyor
Kaşgarlı Mahmud
1955 yılında Muhammed & Ehmed Peyzi kardeşler, 1963 yılında ise Uygur Sayrami ve takımının tamamladığı ve basıma hazır olan çeviriler imha edildi. olağan olarak yaşadıkları son, öteki sonlardan da farklı değildi.
Türki Cumhuriyetler için memnun son 1984 yılında geldi, SSCB’nin dağılmasıyla nüshalar da arttı
1937 yılında başlayan Türki Cumhuriyetlerde Türk kültürüne sahip çıkma aşkı, 1984 yılında İbrahim Muti’nin kurduğu 12 kişilik grubun başarılı çevirisi ve 10 bin nüshalık baskısıyla meyve verdi.
DLT, SSCB’nin dağılmasıyla birlikte 1992 yılının başında bir fazlaca Türki Cumhuriyette Mehmut Kaşkari – Türki Tiller Divanı ismiyle basıldı ve okutuldu.
DLT’den de eski bir eser var lakin yalnızca ismi biliniyor, çabucak hemen nazarann olmadı
Kaşgarlı Mahmud’un DLT’si 800 yıl daha sonra ortaya çıksa da DLT’nin çeşitli yerlerinde dipnot olarak Kitâbu Cevâhirü’n-Nahv fi Lugâti’t-Türk (Türk Lisanları Kelam Dizimi Cevheri Kitabı) isimli bir yapıta atıflar yapılmıştır. Buradan hareketle Kaşgarlı Mahmud’un DLT’dilk evvel Türkçe lisan bilgisi kitabı yazdığı anlaşılmaktadır ancak kitap çabucak hemen bulunamamıştır.
2008 yılında UNESCO tarafınca Kaşgarlı Mahmud Yılı ilan edilmişti. bir daha birebir yıl UNESCO ve Avrasya Muharrirler Birliği tarafınca bu yapıtın bulunabilmesi için hummalı bir çalışma başlatılsa da rastgele bir sonuca varılamadı.
DLT’nin 800 yıl ortadan daha sonra bir sahafçıda ortaya çıkmasını da örnek göstererek tabir etmemiz gerekir ki, tarih boyunca aranan bir fazlaca kitap tesadüfen sahaflarda bulunmuştur. Şayet imha edilmemişse er ya da geç bu eser de ortaya çıkacaktır diye ümit ediyoruz.
Peki ya sizler DLT’nin kıssası hakkında neler düşünüyorsunuz?
Kaynaklar: 1 / 2 / 3 / 4 / 5 / 6 / 7 / 8 / 9 /
Bugün sizlerle birlikte bu fazlaca değerli ve özel eserin muhtemelen daha evvel hiç duymadığınız kıssasına göz atacağız.
DLT’nin hedefi pek açık ve netti; Türkçe bilmeyen Araplara sahiden Türkçeyi öğretebilmek
Kaşgarlı Mahmud
Dîvânu Lugâti’t-Türk (DLT) ya da başka ismiyle Haza Kitabu Dîvânu Lugâti’t-Türk, Mahmûd bin Hüseyîn bin Muhammed el-Kâşgarî yani özetlemek gerekirse Kaşgarlı Mahmud tarafınca Araplara Türkçe öğretebilmek emeliyle 1074 yılında Abbasi Halifesi Muktedî-Biemrillah’ın oğlu Ebü’l-Kasım Abdullah’a sunuldu.
DLT’nin içeriğinde 9 bine yakın Türkçe kelimenin Arapça karşılığı bulunmaktadır. bir epey söz, detaylı bir biçimde atasözleri ve şiirler ile birlikte açıklanmıştır.
Kaşgarlı Mahmud, günümüzde de karışık bir coğrafya olan Sincan’da dünyaya geldi
Kaşgar
DLT’nin müellifi Kaşgarlı Mahmud, günümüzde Çin Halk Cumhuriyeti’ne bağlı Sincan Uygur Özerk Bölgesi‘nin batısındaki Kaşgar kentinde dünyaya geldi. Bundan ötürü kendisine Kaşgarlı Mahmud denmektedir.
Kaşgarlı Mahmud, periyodun bilim tarafından en gelişmiş kentlerinden biri olan Kaşgar’da doğmasının yanında, hem de hanedan soyundan geldiği için kendisine özetlemek gerekirse“Emir” manasına gelen “Hamirler” de denmektedir.
DLT, 800 yıllık kayıp bir müddetcin akabinde neredeyse ücretsiz diyebileceğimiz bir fiyata sahaftan satın alındı
Ali Buyruğu Efendi
Türk tarihi için inanılmaz derecede büyük bir değere sahip olan DLT, 1100 senelerında kaybolmuştu. Bir gün tesadüfen 1914 yılında Ali Buyruğu Efendi tarafınca sahafları gezerken bulundu ve 30 lira karşılığında satın alındı. Uzun uğraşlar ve emekler sonucunda de günümüz Türkçesine çevrildi ve çoğaltıldı. DLT’nin Türk Lisan Kurumu tarafınca yayınlanan ayrıntılı öyküsüne buradan ulaşabilirsiniz.
DLT’yi çevirmek bir yana dursun; neredeyse DLT’yi lisanına alan herkes öldürüldü
Türkler ve Türk kültürü için hayli büyük bir kıymete sahip olan bu eser, öbür Türk devletlerinde de okunabilmeli ve Türk kültürü jenerasyondan nesile aktarılmalıydı. Bunun için yeni çevirilere ve basımlara gereksinim vardı.
Çeviri konusundaki birinci adım 1937 yılında Azerbaycan’dan geldi. Halid Said Hocayev liderliğindeki bir takım, başarılı bir biçimde DLT’nin çevirisini tamamlasa da bu muvaffakiyet, kimi kesitleri rahatsız eder ve çeviri basılamadan imha edilir. elbette Hocayev ve takımındaki şahıslar de mevt ile cezalandırılır.
Hocayev ve takımı çeviri uğruna ölen birinci şahıslar olsa da son bireyler olmadı
Hocayev ve grubunun başarılı çeviri çalışması ve kuşkulu mevti, diğer Türk toplumlarına da yürek vermiş olacak ki arkası arkasına çeviri atılımları geldi. Hocayev’in akabinde Uygur kökenli şairler Kutluk Şevki ve Muhammed Ali de DLT’nin çevirisine başladı. Her iki isim de çeviriyi tamamlayamadan hayatını kaybetti.
Doğu Türkistan Cumhuriyeti’nin birinci icraatlerinden biri de öz kültürüne sahip çıkmak olmuştu
- Kitabın sergilenmesi ve Kaşgarlı Mahmud tarafınca çizilmiş bir harita
Devlet tarafınca İsmail Damollam çeviri için gorevlendirilse de tezlere göre Rusya ve Çin anlaşarak hem Türkistan’ı birebir vakitte Damollam’ı bu adımdan ötürü cezalandırdı. Türkistan Cumhuriyeti bu atılımdan daha sonra yıkılırken, Damollam ise hayatını kaybetti.
Kaşgar Valisi, bölgenin bütçesiyle projeyi tamamlamak istese de bu projenin bedelini canı ile ödedi
Kaşgarlı Mahmud’un türbesi
1952 yılında periyodun Kaşgar Valisi Seyfulla Seyfullin, valilik bütçesinden de imkan yaratarak ünlü tarihçi Ahmed Ziyaî’ye DLT’nin çevirisi konusunda misyon verir. 1954 yılında muvaffakiyetle tamamlanan çeviri, basılmak üzere Pekin’e yollanır ama iddia edeceğiniz üzere burada işler istenildiği üzere gitmez.
Vali Seyfullin, “karşı devrimcilik ve milliyetçilik” cürmü ile yargılanır ve 20 yıl mahpus cezası alır. Yargılamada alınan karar ile tamamlanan çeviri büsbütün imha edilir. Seyfullin, 20 yıllık mahpus cezasının birinci senelerında gördüğü azap sebebiyle ömrünü kaybeder.
bir daha yeni bir daha çeviriler imha edildi, sorumlular canlarıyla bedel ödemeye devam ediyor
Kaşgarlı Mahmud
1955 yılında Muhammed & Ehmed Peyzi kardeşler, 1963 yılında ise Uygur Sayrami ve takımının tamamladığı ve basıma hazır olan çeviriler imha edildi. olağan olarak yaşadıkları son, öteki sonlardan da farklı değildi.
Türki Cumhuriyetler için memnun son 1984 yılında geldi, SSCB’nin dağılmasıyla nüshalar da arttı
1937 yılında başlayan Türki Cumhuriyetlerde Türk kültürüne sahip çıkma aşkı, 1984 yılında İbrahim Muti’nin kurduğu 12 kişilik grubun başarılı çevirisi ve 10 bin nüshalık baskısıyla meyve verdi.
DLT, SSCB’nin dağılmasıyla birlikte 1992 yılının başında bir fazlaca Türki Cumhuriyette Mehmut Kaşkari – Türki Tiller Divanı ismiyle basıldı ve okutuldu.
DLT’den de eski bir eser var lakin yalnızca ismi biliniyor, çabucak hemen nazarann olmadı
Kaşgarlı Mahmud’un DLT’si 800 yıl daha sonra ortaya çıksa da DLT’nin çeşitli yerlerinde dipnot olarak Kitâbu Cevâhirü’n-Nahv fi Lugâti’t-Türk (Türk Lisanları Kelam Dizimi Cevheri Kitabı) isimli bir yapıta atıflar yapılmıştır. Buradan hareketle Kaşgarlı Mahmud’un DLT’dilk evvel Türkçe lisan bilgisi kitabı yazdığı anlaşılmaktadır ancak kitap çabucak hemen bulunamamıştır.
2008 yılında UNESCO tarafınca Kaşgarlı Mahmud Yılı ilan edilmişti. bir daha birebir yıl UNESCO ve Avrasya Muharrirler Birliği tarafınca bu yapıtın bulunabilmesi için hummalı bir çalışma başlatılsa da rastgele bir sonuca varılamadı.
DLT’nin 800 yıl ortadan daha sonra bir sahafçıda ortaya çıkmasını da örnek göstererek tabir etmemiz gerekir ki, tarih boyunca aranan bir fazlaca kitap tesadüfen sahaflarda bulunmuştur. Şayet imha edilmemişse er ya da geç bu eser de ortaya çıkacaktır diye ümit ediyoruz.
Peki ya sizler DLT’nin kıssası hakkında neler düşünüyorsunuz?
Kaynaklar: 1 / 2 / 3 / 4 / 5 / 6 / 7 / 8 / 9 /