Dikdörtgen Formundaki Konutlarımıza Neden ‘Daire’ Diyoruz?

ahmetbeyler

Yeni Üye
Dikdörtgen bir yapıya “daire” ismini veren şahısla “yuvarlak pizzayı üçgen dilimleyip kare kutuya koyan” kişi birebir mantaliteye sahip olsa gerek. Yüzsenelerdır kim bilir kaç kişinin bu mevzuya baş yormasına niye oldu! bu biçimde “acaba niçin” dedirten bu gizemli soruya bir an evvel cevap verip merakları giderelim.

Öncelikle, Arapçadaki “dāʾire”den lisanımıza geçen sözcüğün TDK’deki tariflerine bir bakalım:
1. Konut olarak kullanılan bir yapının kısımlarından her biri, kat.
2. Makul devlet işlerini çevirmekle bakılırsavli kuruluşlardan her biri.
3. Bu kuruluşların ortasında çalıştıkları yapı.
4. Bir yapı yahut gemide belirli bir işe ayrılmış kısım.
5. Soyut kavramlarda aşikâr hudut, ölçü.
6. Bir çemberin ortasında kalan düzlem modülü.
7. Saz ekibinde tarz vurmaya yarayan tef.

Mevzu hakkında farklı teoriler var, demiştik. Bunlardan birincisi, Türklerin eski periyotlardaki konutlarının daire formunda olması.


Beylikler periyodundaki otağ isimli büyük çadırların formu hakikaten de “daire” formundaydı. Atalarımızdan kalma bir alışkanlık olabilir ancak sözcüğün Arapçadan lisanımıza geçtiğini bildiğimiz için bu ihtimal zayıf kalıyor. Zira Araplarla ve İslamiyet’le tanışmadan evvel de Türkler bu çadırlarda kalıyordu. Ayrıyeten “daire” sözcüğünün birinci vakit içinderda geometrik manada mı, yoksa ömür alanı için mi kullanıldığı hakkında kesin bir bilgi bulunmuyor.

Arapçadan gelen bu sözcüğün kökünü incelediğimizde, sorunun cevabına daha mümkün bir yanıt buluyoruz.


“Daire”nin Arapçadaki versiyonu “dâr”dır. “Dönmek, dolaşıp hareket ettiği noktaya gelmek” manasındaki “devr” kökünden türemiştir. “Dâr”ın Arapçadaki manası “büyük mesken, konak, kent, yurt, vatan ve ülke”dir. Çoğul hali ise “diyâr”dır. “Dâreyn” ise “dünya ve âhiret” demektir.

“Dârül” sözcüğü de “dâr”dan türemiştir, “konaklanan yer” manasına gelir. Darülaceze(bakıma muhtaç insanların konakladığı yapı), darülfünun(üniversite) üzere yapı isimlerinde kullanılıyor.

Pekala “bir insan kümesinin yaşadığı yer” manasında kullanılan daire sözcüğüyle geometrideki daire sözcüğü içinde bir alaka var mı?


Sözcüğün “vergi dairesi”, “devlet dairesi” üzere kullanımları da bulunuyor. “Dış dünyadan sonları belirli biçimde ayrılan” manasına geliyor. Geometride de dairenin sonu çemberdir, içeride kalan “dolu” kısmın kendisine daire denir.

bununla birlikte “idare” sözcüğüyle de birebir kökten geldiği için “ailenin yönetim edildiği”, “vergilerin yönetim edildiği” manasında da kullanılmaya başlanmış olabilir.