ahmetbeyler
Yeni Üye
Daha evvel buradaki yazımızda ideoloji nedir diye sormuş ve tarih boyunca insanların en büyük uğraşlarından biri olan bu disiplinin temellerinden bahsetmiştik. Bir fikir sanatı olarak da tanımlanan ideolojinin bir hayli farklı alt kolu var. Bu alt kollardan bir tanesi ise epistemoloji ya da bildiğimiz ismiyle bilgi ideolojisi. Bilgi ideolojisi ismi üstünde bilgi üzerine çalışmalar yapar ve daha da kıymetlisi bilginin ne olduğu hakkında sorular sorar.
Bilgi ideolojisinin bir alt kol olarak kabul edilmesi ve isimlendirilmesi epeyce uzak bir geçmişte yaşanmadı lakin antik periyot filozoflarına baktığımızda bile aslında her vakit hepsinin belli bir seviyede epistemolojik korku taşıdıklarını görüyoruz. niye taşımasınlar, bilgi her şey değil mi? Gelin bu soruları uzun vakittir soran ve üzerine çalışmalar yapan felsefenin alt kısmı bilgi ideolojisi nedir, hangi soruları sorar, hangi alanlarda sorgulama yapar üzere merak edilen soruları tüm bilgileriyla inceleyelim.
Bilgi ideolojisi nedir? Kurucusu, özellikleri ve bahisleri:
Bilgi ideolojisi nedir?
Epistemolojinin etimolojik kökeni
Bilgi ideolojisinin kurucusu kimdir? İşte en kıymetli isimler
Bilgi ideolojisindeki temel kavramlardan ve konulardan bazıları
Bilgi
İnanç
Gerçek
İçselcilik ve dışsalcılık
Bilgi ideolojinin dört temel tartışma alanı
Bilgi ideolojisinin temel soruları
Bilgi ideolojisinin niyet okullarından bazıları
En temel tarifiyle, bilgi ideolojisi nedir?
Epistemoloji yani bilgi ideolojisi hakkında ayrıntılara geçmedilk evvel aklınızda bir çerçeve oluşturması için temel bir tarif yapmakta fayda var. Bilgi ideolojisi; bilginin tabiatı, kökeni, kapsamı, gerekçelendirmesi, inanç ile bağı ve gibisi hususlar hakkında sorular soran, bunları inceleyen ve hakkında çalışmalar yapan ideolojinin alt kısımlarından bir adedidir.
Epistemolojinin etimolojik kökeni:
Dilimize bilgi ideolojisi olarak çevirsek bile epistemoloji genel olarak epistemology formunda anılır. Bu söz olağan olarak Antik Yunan kökenlidir. Eski Yunanca bilgi anlamına gelen episteme ve mantıksal telaffuz anlamına gelen logia ekinin birleştirilmesiyle ortaya çıkmıştır. Logia kelimesi ise söylem anlamına gelen logos kelimesinden türemiştir.
Epistemology olarak kullanılması ise ilk kere 1847 yılında Alman muharrir Jean Paul tarafınca yayımlanan bir makalede gerçekleşmiştir. 1854 yılında İskoç filozof James Frederick Ferrier, bu kelimeyi felsefi literatüre uygun olarak kullanan birinci kişi olmuştur. 20. yüzyıldan itibaren ise epistemology artık bildiğimiz manasına kavuşmuştur.
Bilgi ideolojisinin kurucusu kimdir? İşte en değerli isimler:
Helenistik devirde ortaya çıkan şüphecilik akımının okullarında bilgi ideolojisinin temelleri atılmıştır. Pyrrho ve Sextus Empiricus üzere filozoflar ile birlikte başlayan şüphecilik akımında Carneades ve Arcesilaus ile devam eden süreç boyunca bilgiye kuşku ile yaklaşılarak hakkında sorular sorulmuş ve çalışmalar yapılmıştır. Emsal bir akım ile gelen şüpheciliği eski Hindistan’ın erken budizm periyodunda de görüyoruz.
Orta Çağ’a geldiğimizde ise bu şüphecilik uygundan güzele epistemolojik bir yapıya bürünmüştür. bu vakitte Thomas Aquinas, John Duns Scotus ve William of Ockham üzere filozoflar tam manasıyla epistemolojik sorular üzerine yoğunlaşmışlardır. 12. yüzyılda Ebu Hamid Al-Ghazali üzere İslam filozoflarının da bir epeyce yapıtında epistemolojik dertler yansıttıkları görülmüştür.
Bilgi ideolojisinin öne çıkması ise iki felsefi akımın çatışması ile bir arada meydana gelmiştir. Francis Bacon, John Locke, David Hume ve George Berkeley üzere ampiristler ile Rene Descartes ve Baruch Spinoza üzere rasyonalistlerin sonu gelmez uyuşmazlıkları sırasında bilginin tecrübeden mi geldiği yoksa akıl yetimizden ötürü mü geldiği üzerine sorulan sorular ve yapılan incelemeler bilgi ideolojisinin öne çıkmasını sağlamıştır. 18. yüzyılın sonlarına yanlışsız bu tartışmada evvel çıkan ve bir epeyce uzmana nazaran çözücü olan isim Immanuel Kant olmuştur.
Bilgi ideolojisindeki temel kavramlardan ve konulardan kimileri:
Bilgi, ismi üstünde bilgi ideolojisinin en temel kavramıdır ve tüm tartışmalar bu kavramla ilgilidir. Önermelerin doğruluğunu bilmek, nasıl yapıldığını bilmek ve tanıyarak bilmek olarak üç temel bilgi ayrımı yapılmıştır. Bilgi ideolojisinde bilgi üzerine yapılan en kıymetli ayrımlardan biri ise bilginin a priori bilgi ve a posteriori bilgi olarak ayrıldığı fikridir.
Bilgi ideolojisinde üzerinde en çok durulan kavramlardan bir tanesi de inançtır. İnanç, kişinin hakikat olduğunu düşündüğü rastgele bir şey ile ilgili olan tavrıdır. Çağdaş filozoflara bakılırsa inancın temelinde muhakkak şeyler doğruymuş üzere davranma eğilimi ve belli fonksiyonları yerine getiren zihinsel durumlar vardır. İnanç, bilgi ideolojisi haricindeki bir epey alt kısmın da üstünde durduğu bir kavramdır.
Gerçek:
Bilgi ideolojisinin üzerinde durduğu en temel kavramlardan bir tanesi de gerçektir. bir epey görüşe nazaran gerçek; lisandan, kanıdan ve zihinden bağımsız bir noktadadır. Bir gerçek olması, tüm tartışmaların şayet olmazsa olmazıdır. İnanç ile gerçek ve bilgi ile gerçek içindeki bağlantı, bilgi ideolojinin en ağır tartışmalar yaşanan bahisleridir. Hatta bu tartışmalarda ideoloji ile mantık disiplinleri bile ayrışmalar ve kesişmeler yaşarlar.
İçselcilik ve dışsalcılık:
İçselcilik ve dışsalcılık, tüm bu kavramların gerekçelendirme sürecinin en değerli kesimi olarak kabul edilir. Dışsalcılar, edinilen bilginin ruhsal durumun haricinde da gerekçelendirilebileceğini savunurlar. İçselciler ise bilgi edinenlerin ruhsal durumları ile bilgi veren şartların iç içe ve hatta ayrılmaz olduğunu savunurlar.
Bilgi ideolojinin dört temel tartışma alanı:
Bilgi ideolojisinin bir alt kol olarak kabul edilmesi ve isimlendirilmesi epeyce uzak bir geçmişte yaşanmadı lakin antik periyot filozoflarına baktığımızda bile aslında her vakit hepsinin belli bir seviyede epistemolojik korku taşıdıklarını görüyoruz. niye taşımasınlar, bilgi her şey değil mi? Gelin bu soruları uzun vakittir soran ve üzerine çalışmalar yapan felsefenin alt kısmı bilgi ideolojisi nedir, hangi soruları sorar, hangi alanlarda sorgulama yapar üzere merak edilen soruları tüm bilgileriyla inceleyelim.
Bilgi ideolojisi nedir? Kurucusu, özellikleri ve bahisleri:
Bilgi ideolojisi nedir?
Epistemolojinin etimolojik kökeni
Bilgi ideolojisinin kurucusu kimdir? İşte en kıymetli isimler
Bilgi ideolojisindeki temel kavramlardan ve konulardan bazıları
Bilgi
İnanç
Gerçek
İçselcilik ve dışsalcılık
Bilgi ideolojinin dört temel tartışma alanı
Bilgi ideolojisinin temel soruları
Bilgi ideolojisinin niyet okullarından bazıları
En temel tarifiyle, bilgi ideolojisi nedir?
Epistemoloji yani bilgi ideolojisi hakkında ayrıntılara geçmedilk evvel aklınızda bir çerçeve oluşturması için temel bir tarif yapmakta fayda var. Bilgi ideolojisi; bilginin tabiatı, kökeni, kapsamı, gerekçelendirmesi, inanç ile bağı ve gibisi hususlar hakkında sorular soran, bunları inceleyen ve hakkında çalışmalar yapan ideolojinin alt kısımlarından bir adedidir.
Epistemolojinin etimolojik kökeni:
Dilimize bilgi ideolojisi olarak çevirsek bile epistemoloji genel olarak epistemology formunda anılır. Bu söz olağan olarak Antik Yunan kökenlidir. Eski Yunanca bilgi anlamına gelen episteme ve mantıksal telaffuz anlamına gelen logia ekinin birleştirilmesiyle ortaya çıkmıştır. Logia kelimesi ise söylem anlamına gelen logos kelimesinden türemiştir.
Epistemology olarak kullanılması ise ilk kere 1847 yılında Alman muharrir Jean Paul tarafınca yayımlanan bir makalede gerçekleşmiştir. 1854 yılında İskoç filozof James Frederick Ferrier, bu kelimeyi felsefi literatüre uygun olarak kullanan birinci kişi olmuştur. 20. yüzyıldan itibaren ise epistemology artık bildiğimiz manasına kavuşmuştur.
Bilgi ideolojisinin kurucusu kimdir? İşte en değerli isimler:
- Immanuel Kant
Helenistik devirde ortaya çıkan şüphecilik akımının okullarında bilgi ideolojisinin temelleri atılmıştır. Pyrrho ve Sextus Empiricus üzere filozoflar ile birlikte başlayan şüphecilik akımında Carneades ve Arcesilaus ile devam eden süreç boyunca bilgiye kuşku ile yaklaşılarak hakkında sorular sorulmuş ve çalışmalar yapılmıştır. Emsal bir akım ile gelen şüpheciliği eski Hindistan’ın erken budizm periyodunda de görüyoruz.
Orta Çağ’a geldiğimizde ise bu şüphecilik uygundan güzele epistemolojik bir yapıya bürünmüştür. bu vakitte Thomas Aquinas, John Duns Scotus ve William of Ockham üzere filozoflar tam manasıyla epistemolojik sorular üzerine yoğunlaşmışlardır. 12. yüzyılda Ebu Hamid Al-Ghazali üzere İslam filozoflarının da bir epeyce yapıtında epistemolojik dertler yansıttıkları görülmüştür.
Bilgi ideolojisinin öne çıkması ise iki felsefi akımın çatışması ile bir arada meydana gelmiştir. Francis Bacon, John Locke, David Hume ve George Berkeley üzere ampiristler ile Rene Descartes ve Baruch Spinoza üzere rasyonalistlerin sonu gelmez uyuşmazlıkları sırasında bilginin tecrübeden mi geldiği yoksa akıl yetimizden ötürü mü geldiği üzerine sorulan sorular ve yapılan incelemeler bilgi ideolojisinin öne çıkmasını sağlamıştır. 18. yüzyılın sonlarına yanlışsız bu tartışmada evvel çıkan ve bir epeyce uzmana nazaran çözücü olan isim Immanuel Kant olmuştur.
Bilgi ideolojisindeki temel kavramlardan ve konulardan kimileri:
- Bilgi
- İnanç
- Gerçek
- İçselcilik ve dışsalcılık
Bilgi, ismi üstünde bilgi ideolojisinin en temel kavramıdır ve tüm tartışmalar bu kavramla ilgilidir. Önermelerin doğruluğunu bilmek, nasıl yapıldığını bilmek ve tanıyarak bilmek olarak üç temel bilgi ayrımı yapılmıştır. Bilgi ideolojisinde bilgi üzerine yapılan en kıymetli ayrımlardan biri ise bilginin a priori bilgi ve a posteriori bilgi olarak ayrıldığı fikridir.
- A priori bilgi, tecrübeden bağımsız olarak rastgele bir şey aracılığıyla bilinen bilgidir.
- A posteriori bilgi, tecrübe yoluyla ulaşılan bilgidir.
Bilgi ideolojisinde üzerinde en çok durulan kavramlardan bir tanesi de inançtır. İnanç, kişinin hakikat olduğunu düşündüğü rastgele bir şey ile ilgili olan tavrıdır. Çağdaş filozoflara bakılırsa inancın temelinde muhakkak şeyler doğruymuş üzere davranma eğilimi ve belli fonksiyonları yerine getiren zihinsel durumlar vardır. İnanç, bilgi ideolojisi haricindeki bir epey alt kısmın da üstünde durduğu bir kavramdır.
Gerçek:
Bilgi ideolojisinin üzerinde durduğu en temel kavramlardan bir tanesi de gerçektir. bir epey görüşe nazaran gerçek; lisandan, kanıdan ve zihinden bağımsız bir noktadadır. Bir gerçek olması, tüm tartışmaların şayet olmazsa olmazıdır. İnanç ile gerçek ve bilgi ile gerçek içindeki bağlantı, bilgi ideolojinin en ağır tartışmalar yaşanan bahisleridir. Hatta bu tartışmalarda ideoloji ile mantık disiplinleri bile ayrışmalar ve kesişmeler yaşarlar.
İçselcilik ve dışsalcılık:
İçselcilik ve dışsalcılık, tüm bu kavramların gerekçelendirme sürecinin en değerli kesimi olarak kabul edilir. Dışsalcılar, edinilen bilginin ruhsal durumun haricinde da gerekçelendirilebileceğini savunurlar. İçselciler ise bilgi edinenlerin ruhsal durumları ile bilgi veren şartların iç içe ve hatta ayrılmaz olduğunu savunurlar.
Bilgi ideolojinin dört temel tartışma alanı:
- Bir inancın bilgiyi ortaya çıkarabilmesi için gerekli gerekçelendirme ve gerçeklik koşulları
- Algı, münasebet, bellek ve tanıklık üzere bilgi ve inanç kaynakları
- Gerekçelendirilen inançların her birinin birebir kaynaktan türemesinin mi yoksa tek bir kaynaktan türemesinin mi gerektiği
- Felsefi şüphecilik ve gibisi sorgulamaların tehdit oluşturup oluşturmadığı
- Bilgi nedir?
- Bilginin kaynağı nedir?
- Bilginin kıymeti nedir?
- Doğru bilgi var mıdır?
- Bilginin hududu nedir?
- Bilginin prosedürü nedir?
- İnsan neyi bilebilir?
- Bilginin tecrübeyle elde edileceğini savunan ampirizm.
- Bilginin akıl yoluyla elde edileceğini savunan rasyonalizm.
- İnsan bilgisinin mümkünlüğünü sorgulayan şüphecilik.
- İnançların katılık taşımadığını savunan pironizm.
- Gerçeklik algısının bir dış güç tarafınca denetim edilebileceğini var iseyan kartezyen.
- Eylemin bilgi üzerinde kıymetli bir rolü olduğunu savunan pragmatizm.
- Bilginin evrimsel rolünü dikkate alan doğallaştırılmış epistemoloji.
- Gerçekliğin bireyler içinde değişeceğini savunan epistemik gorelilik.
- Nesnel bir gerçeğin tarafsız bir keşfi olamayacağını savunan epistemik yapılandırmacılık.
- Bildiğimiz her şeyin fenomenlere indirgenebileceğini savunan epistemik idealizm.
- İnançların öznel mümkünlük olabileceğini savunan bayesci epistemoloji.